Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

Ганна Соусь:

Рэканструкцыя кальцавой дарогі каля Курапатаў сёньня не вялася, будаўнікі былі занятыя на іншым участку, побач з аўтобуснай станцыяй «Зялёны Луг» Валанцёраў у лягеры было няшмат, большасьць зь іх прысутнічалі на зьезьдзе БНФ.

Але ж у Курапаты, як і звычайна ў выходныя, прыходзілі людзі. Прыкладам, спадар Мікола, які жыве недалёка, прыйшоў ва ўрочышча на лыжах. Ён прынес валанцёрам крыху грошай на харчы. Спадар Мікола мае невялічкі ўласны бізнэс і мяркуе, што дапамагчы абаронцам — ягоны грамадзянскі абавязак.

МІКОЛА: Для мяне гэтае месца, як і для любога беларуса, многае значыць. Бо ў нашай краіне яшчэ захаваліся тыя ж захады, як і ў тыя гады, калі тут расстрэльвалі людзей. Я вельмі ўдзячны гэтым маладым людзям, якія тут падстаўляюць свае плечы й галовы пад удары і ахоўваюць нашу памяць.

Спадар Яўген таксама жыве недалёка ад гэтага месца і бывае ў Курапатах амаль штодзень.

ЯЎГЕН: Памятаю, як прачытаў калісьці артыкул пра Курапаты. Я тут некалі езьдзіў у Дроздава па малако, і ўвесь час было не па сабе, калі вяртаўся позна на ровары. Ніяк ня мог усьвядоміць, як гэта магло адбывацца... Мяне нешта цягне сюды, нешта трывожна за гэтых хлопцаў.

Нагадаю, што ўчора адзін зь сяброў Беларускай Партыі Свабоды заявіў у этэры нашага радыё пра тое, што сябры партыі адмаўляюцца ад прэміі «Хартыі-97», якой гэтая арганізацыя ўзнагародзіла абаронцаў у намінацыі «За асабістую мужнасьць». Паводле кіраўніка БПС Сержука Высоцкага, гэтае рашэньне прынялі актывісты партыі, якія вартуюць мэмарыял.

ВЫСОЦКІ: Арганізацыя «Хартыя», з нашага пункту гледжаньня, неаднаразова скампрамэтавала сябе антынацыянальнай дзейнасьцю, дзейнасьцю супраць БПС, супраць Маладога Фронту.

А вось меркаваньне каардынатара «Хартыі-97» Зьмітра Бандарэнкі:

— Я ня буду камэнтаваць выказваньняў БПС, таму што ня вельмі паважаю гэтую арганізацыю. Я вельмі паважаю Радыё Свабода, беларускую службу. І для мяне менавіта гэтыя словы, якія прагучалі ў этэры вашай радыёстанцыі, зьяўляюцца абразай. І таму было б важна, каб радыёстанцыя проста папрасіла прабачэньня.

Зьміцер Бандарэнка лічыць сябе асабіста ахвярай расейскага нацызму:

— І ад нямецкага нацызму абодва мае дзяды загінулі, і бацька ў партызанах быў, і маці галадала ў акупацыі. Таму я лічу гэта абразай.

17 снежня 2001

АПОШНІЯ ЗЬВЕСТКІ З КУРАПАТАЎ

Мы працягваем расповед пра л юдзей, якія ця гам ужо амаль трох месяцаў удзень і ўначы дзя жураць ва ўрочышчы.

Ганна Соусь:

Сёньня самазвалы насыпалі пясок, каб падвысіць узровень дарогі. Геадэзісты рабілі замеры. За працай будаўнікоў увесь час назіраюць абаронцы.

Мінулай ноччу ў Курапатах начавалі толькі тры чалавекі. Адзін зь іх — 19-гадовы Юрась Фабішэўскі. Я засьпела яго за навучаньнем, хлопец чытаў падручнік гісталёгіі. Юрась вучыцца ў 1-й менскай мэдычнай вучэльні, апошнім часам яму даводзіцца рыхтавацца да заняткаў у Курапатах.

ЮРАСЬ: Выкладчыкі разумеюць мяне. Кажуць, што мы тут добрую справу робім, але ж трэба вучыцца...

У Юрася ад сталінскіх рэпрэсіяў пацярпеў дзед — Вацлаў Фабішэўскі. Яго арыштавалі пасьля другой усясьветнай вайны.

ЮРАСЬ: Дзесяць гадоў ён быў у лягерах, згубіў там сваё здароўе і, калі прыехаў сюды, хутка памёр. Ён — з Гарадзенскай вобласьці, селянін. Кажуць, што ён быў у нейкай, як тады называлі, бандзе. Як мне распавядаў бацька, дзед ня вельмі добра ставіўся да савецкай улады й тады, калі вярнуўся зь лягеру. Мне яшчэ бабуля казала, што ён сапраўды ўдзельнічаў у нейкіх акцыях супраць савецкай улады.

Юрась Фабішэўскі, як і ягоны дзед, таксама пацярпеў ад палітычных рэпрэсіяў — сёлета, у Курапатах. Яго затрымлівалі двойчы — 8 і 9 лістапада. Першы раз суд пакараў Юрася штрафам на 6 мінімальных заробкаў, цяпер ён чакае другога суду — за другое затрыманьне. Юрась узгадвае, як празь некалькі тыдняў пасьля падзеяў 8 лістапада амонаўцы, якія яго схапілі, наведаліся ў лягер валанцёраў:

— Прыходзілі сюды паразмаўляць, даведацца, як справы, чым мы тут займаемся. Усё вельмі цікавяцца, колькі нам тут грошай плацяць. Нам тут нічога ня плацяць.

Калі я сыходзіла з Курапатаў, Юрась разам са мной ішоўда аўтобуснага прыпынку — сустрэць дзяўчыну, якая едзе ў Курапаты пасьля заняткаў. Гэта стала ўжо пэўным правілам — хлопцы сустракаюць і праводзяць дзяўчат, якія бяруць удзел у вартаваньні мэмарыялу.

18 снежня 2001

АБАРОНЦЫ ЎЦЯПЛЯЮЦЬ СВОЙ НАМЁТ

У гэтым ім дапамагаюць будаўнікі.

Ганна Соусь:

Калі я раніцай прыйшла ў лягер, валанцёры пілавалі дрэвы. Колькі дроваў патрэбна штодзень? Пра гэта распавялі Дзяніс Більдзюк і Васіль Парфянкоў.

ДЗЯНІС: Вышынёй дзесьці па пояс, даўжынёй – мэтры два...

ВАСІЛЬ: Гэта на дзень. І на ноч столькі ж патрэбна.

— А дзе цяпер дровы бярэце?

ВАСІЛЬ: На гэтым баку сухастой...

ДЗЯНІС: Мы ня валім нічога, зьбіраем зь зямлі. Ачышчаем лес...

Дзяніс і Васіль ужо ня першы дзень і нават ня першы месяц вартуюць Курапаты. 18-гадовы Васіль прыйшоў сюды 9 лістапада. За дзень да таго ён пабачыў у тэлевізіі, як амонаўцы разганялі абаронцаў. Адразу хацеў бегчы на дапамогу, але бацькі не дазволілі. Прыйшоў у Курапаты толькі раніцай, тады ж яго й затрымалі амонаўцы. За абарону ўрочышча судзьдзя пакараў Васіля штрафам — 20 мінімальных заробкаў. Працуе Васіль у сёмым аўтобусным парку сьлесарам.

ВАСІЛЬ: З ночы сюды. Адсюль – у ноч, на працу. Вось так і жывем.

— А калі сьпіце?

— Сплю ўдзень.

Нядаўна Васілю на працу прыйшла «папера» зь міліцыі.

ВАСІЛЬ: Начальнік мяне таксама падтрымлівае, але ён кажа: «Я нічога не магу зрабіць, трэба прымаць меры». За падзеі 9 лістапада прэмію зь мяне зьнялі.

— Ці вялікая прэмія?

ВАСІЛЬ: Можа, тысячаў пяцьдзясят.

Васіль яшчэ ў школьныя гады пачаў браць удзел у масавых акцыях. Узгадвае, як разам з бацькам хадзіў на «Марш Свабоды-1», як штогод на Дзяды ішоў у Курапаты. Другі мой суразмоўца Дзяніс у свае 19 гадоў ужо мае досьвед палітычных рэпрэсіяў Пасьля «Маршу Свабоды-1» яго выключылі з унівэрсытэту. У Курапатах Дзяніс амаль зь першага дня, калі пачалося дзяжурства.

ДЗЯНІС: Калі я лічу сябе беларусам, то трэба бараніць Беларусь.

На мае пытаньне, чаго ён баіцца, Дзяніс адказаў наступным чынам:

— Больш за ўсё я баюся спалохацца. Я імкнуся нічога не баяцца. Канечне, Бога трэба баяцца.

Дарэчы, паводле Дзяніса, гэтая жыцьцёвая формула й адрозьнівае валанцёраў ад тых людзей, што назіраюць за падзеямі ў Курапатах збоку.

Сёньня ў лягер прывезьлі ўцяпляльныя шчыты з адной менскай вайсковай часткі. Дапамаглі валанцёрам у гэтым будаўнікі. Распавядае Аляксей Капэлян: