Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

Цімох разьвітваецца са мной і сьпяшаецца на заняткі, сёньня ў яго інфарматыка, а заўтра — залік па філязофіі.

22 снежня 2001

АБАРОНА КУРАПАТАЎ ЗАСТАНЕЦЦА Ў ГІСТОРЫІ

Валанцёры мяркуюць, што іхная акцыя ўвойдзе ў падручнікі гісторыі Беларусі.

Ганна Соусь:

У Курапатах усё занесена сьнегам. Нягледзячы на гэткае надвор’е, ля аўтобуснай станцыі «Зялёны Луг-6» сёньня працавала будаўнічая тэхніка. Спачатку будаўнікі чысьцілі дарогу ад сьнегу, а потым засыпалі пяском. Ля ўрочышча рэканструкцыя дарогі сёньня не вялася. У лягеры я засьпела толькі аднаго валанцёра. Уначы тут былі чатыры чалавекі, але раніцай яны сышлі — на працу ды на вучобу, бо сёньня ў Беларусі працоўны дзень.

Мой суразмоўца — 20-гадовы валанцёр Цімох. Я засьпела яго за распальваньнем «буржуйкі». Дровы ўсе сырыя, і каб ацяпліць намёт, даводзіцца ўвесь час дадаваць у печку салярку. У Цімоха, як дарэчы і ў многіх з абаронцаў Курапатаў, родныя пацярпелі ад сталінскіх рэпрэсіяў.

ЦІМОХ: Бабуля распавядала, што ейны брат быў у лягерах у 1930-я гады. Потым вярнуўся ў Беларусь. Памёр ужо даўно. Я яго ніколі ня бачыў.

На пачатку 1990-х гадоў бацька Цімоха браў актыўны ўдзел у апазыцыйных акцыях.

ЦІМОХ: Распаўсюджваў улёткі, літаратуру. Выхоўваў мяне ў духу беларускага адраджэньня. Вось тады ён мне распавядаў таксама й пра Курапаты, і пра беларушчыну. Цяпер я пераняў ягоныя сьцягі. Зараз бацька крыху адышоў, больш працуе, бо трэба неяк жыць, карміць сям’ю.

Цімох цяпер вучыцца ў менскім пэдагагічным каледжы на аддзяленьні пачатковай школы. Нядаўна праходзіў практыку ў адной зь менскіх школаў і быў уражаны тым, што амаль ніхто з настаўнікаў ня можа размаўляць па-беларуску.

ЦІМОХ: Калі буду працаваць зь дзецьмі, дык, натуральна, па меры магчымасьці буду ўводзіць беларускую мову, бо на беларускай мове настаўнікі цяпер ня вельмі жадаюць размаўляць.

Цімох мяркуе, што кругласутачная варта, якую ўжо амаль тры месяцы нясуць у Курапатах сябры маладзёвых арганізацыяў, калісьці можа ўвайсьці ў падручнікі гісторыі Беларусі.

ЦІМОХ: Будзе што распавесьці дзецям і ўнукам — як мы былі тут, жылі ў гэтым намёце, усталёўвалі крыжы. Пакінулі, можа, невялікую, але ўсё ж памяць. Усё ж нязьнесьлі, як меркавалі раней, палову Курапатаў, па магілах ху скаланулі, ізноў усе ўспомнілі пра Курапаты, пра сваіх продкаў, пра тое, што мы ўсе ў Беларусі жывем.

Многія валанцёры часта просяць, каб у этэры Радыё Свабода не гучалі іхныя прозьвішчы. Яны ня хочуць, каб на працы ды вучобе даведаліся пра іхны ўдзел у гэтай доўгатэрміновай акцыі. Звычайна не называюць сваіх прозьвішчаў і сябры Беларускай Партыі Свабоды. І таму, як казаў Цімох, нашчадкі, хутчэй за ўсё, ня будуць ведаць прозьвішчаў многіх абаронцаў Курапатаў, як, дарэчы, ня ведаюць цяпер імёнаў большасьці расстраляных тут людзей.

23 снежня 2001

РЭКАНСТРУКЦЫЯ ДАРОГІ ІДЗЕ ШПАРКА

У Курапатах марозна, усе дрэвы белыя ад сьнегу. Сагрэцца можна толькі ля «буржуйкі» ў намёце абаронцаў.

Ганна Соусь:

Я запытваюся ў Аляксея Капэляна, ці ня зьмерзьлі яны ўначы, калі было 20 градусаў марозу.

АЛЯКСЕЙ: Ну і што — 20 градусаў. Хай будзе й болей, розьніцы няма. Пераначавалі, ня зьмерзьлі — было 12 чалавек з руху «Зубар» і Беларускай Партыі Свабоды.

— Нягледзячы на гэткае надвор’е, ля Курапатаў сёньня працуе тэхніка...

— Яны возяць пясок, укатваюць. Канец году, і яны павінны заплянаваны памер работаў выканаць. Адзін дзень нават да 10 гадзінаў вечара працавалі. Скончаць падвышаць узровень дарогі — зоймуцца падземным пераходам. Вось тады ізноў стануць у нас зь імі жорсткія адносіны.

Аляксей кажа, што дзеля будаўніцтва пераходу рабочым трэба будзе высекчы частку дрэваў зь ляснога масiву. А валанцёры будуць імкнуцца не дазволіць ім гэтага. Сёньня ў Курапатах я сустрэла пэнсіянэрку Тамару Івановіч. Некалі яна брала ўдзел у ліквідацыі наступстваў аварыі на Чарнобыльскай атамнай станцыі. З таго часу шмат хварэе, таму прыходзіць у Курапаты ня так часта, як хацела б. Спадарыня Тамара прынесла валанцёрам бульбы ды яблыкаў.

ІВАНОВІЧ: Я сказала «вялікі дзякуй» валанцёрам. Маладыя хлопцы ідуць на такія ахвяры, яны тут сьпяць, жывуць у антысанітарных умовах. Гэта вялікі подзьвіг. Яны ж не за плату ідуць, не за грошы, а за сумленьне.

Каля лягеру абаронцаў стаяць дзьве машыны з амонаўцамі. Валанцёры часам жартуюць, што міліцыянты разам зь імі вартуюць Курапаты. А давядзецца, і разам будуць Новы год сустракаць.

АЛЯКСЕЙ: Прыйдуць да нашай елкі, праганяць ня будзем.

24 снежня 2001

У КУРАПАТАХ АДБЫЛАСЯ

ПРЭСАВАЯ КАНФЭРЭНЦЫЯ

Споўнілася тры месяцы, як у Курапатах нясуць вахту валанцёры.

Ганна Соусь:

Прэсавая канфэрэнцыя адбывалася ў вайсковым намёце пад гукі будаўнічай тэхнікі. Падсумоўваючы вынікі трохмесячнай акцыі, Павал Севярынец зазначыў:

— Мы будзем назіраць за працай будаўнікоў столькі, колькі спатрэбіцца. Да таго часу, пакуль будаўнікі ня сыдуць. Калі гэта будзе некалькі месяцаў, мы застанемся на некалькі месяцаў.

А паводле Яўгена Афнагеля, верагодна, што моладзь працягне дзяжурства і пасьля заканчэньня будаўніцтва, і будзе знаходзіцца тут, пакуль не пабудуюць мэмарыял.

У часе прэсавай канфэрэнцыі ўсе выступоўцы шмат гаварылі пра тое, што ў Курапатах фармуюцца новыя палітычныя сілы Беларусі. Яўген Афнагель узгадаў запіс, зроблены надоечы ў адмысловым курапацкім дзёньніку дацкім журналістам:

АФНАГЕЛЬ: Ён напісаў, што можа ў гэтым лягеры нараджаецца новая Беларусь. Сапраўды, Курапаты прымірылі ўсе маладзёвыя арганізацыі. Усе робяць адну справу. І я вельмі спадзяюся, што прыклад моладзі пакажа, што трэба рабіць дарослым палітыкам, якія ня могуць ніяк пазбавіцца сваіх амбіцыяў.

Сяржук Высоцкі згадаў трагічны лёс Андрэя Зайцава з Гомеля:

— Нельга не сказаць пра трагічную гібель Андрэя Зайцава, аднаго з абаронцаў Курапатаў, які прыяжджаў сюды й працягваў тут варту некалькі дзён. Гэты чалавек апынуўся пад вельмі сур’ёзным ціскам уладаў. Хто ён, як не чарговая ахвяра расейска-камуністычнай сыстэмы? Злодзеі, якія тут раней забівалі людзей, працягваюць і далей забіваць. І гэтая ахвяра — ахвяра Курапатаў таксама.

Што да канкрэтных вынікаў трохмесячнай варты, дык Павал Севярынец акрэсьліў іх наступным чынам:

— Удалося абараніць ня вельмі, можа, глябальныя — лякальныя — але вельмі важныя дэталі. Куды пацячэ вада са сьцёкаў, якім чынам будзе фармавацца адхон, ці крануць крыжы, усталяваныя грамадзтвам, — гэта ўсё адстойвалі абаронцы Курапатаў. Мы ўзьнялі тэму пабудовы мэмарыялу, і тая ж самая грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньне Курапатаў» нарэшце зразумела вартасьць гэтай тэмы, і цяпер там пачалі працу.