Николай Чергинец - Вам - заданне

Старая ўсміхнулася:

— Жаліцца не пойдзе. Але я, сынок, бачу, што ты чалавек добры, і не раю наступаць яму на хвост.

Славін нядбайна махнуў рукой:

— Што ён мне зробіць?

— Ой, не махай, хлопец, рукамі, не махай! Скажу табе адно: беражыся яго.

— Чаму?

Гаспадыня нечакана заплакала. Славін моўчкі чакаў. Унутры ў яго ўсё напружылася. Ён бачыў, што гаспадыня штосьці ведае і, напэўна, нейкая таямніца цяжкім грузам ляжыць у яе на сэрцы. Нарэшце бабулька трохі супакоілася і спытала:

— Колькі табе гадкоў, сынок?

— Дзевятнаццаць хутка будзе.

— А майму Юзэфу было б дваццаць.

— Загінуў?

Бабулька ўтрымалася ад прамога адказу, уважліва паглядзела на хлопца:

— Як цябе клічуць?

— Уладзімірам.

— Уладзімір. Валодзя, бойся старога Лешыка, ён можа ўцягнуць цябе ў брудную справу.

— Бабуля! Бачу, хочаце штосьці сказаць, ад чагосьці перасцерагчы мяне, але не можаце адважыцца, баіцеся.

— Каго баяцца? Я сваё ўжо пражыла. Не хачу, каб табе дасталася такая доля, як майму Юзэфу.

— Што з ім здарылася?

— Мне сказалі, што чырвоныя забілі.

— За што?

— Сама не ведаю. Але чуе маё сэрца, што ашукалі мяне.

— Хто ашукаў? Вы не бойцеся, скажыце мне. Можа, змагу даведацца, што здарылася з вашым сынам.

Гаспадыня трохі памаўчала, абдумваючы штосьці:

— Валодзя, як ты лічыш, Лешык добры чалавек?

Славін разумеў, што ад яго адказу зараз залежыць многае: скажы ён пра Лешыка што-небудзь добрае, значыць, бабулька замкнецца ў сабе, адкрытай гутаркі не будзе; скажы, што яго гаспадар — гідкі чалавек, — можа здзівіцца, што за такі кароткі час даведаўся, і не паверыць. «Што ж ёй адказаць?» — задумаўся аператыўнік.

— Вы ведаеце — жыву ў яго нядаўна, прыгледзецца да яго пакуль не паспеў. Але бачу, што дзіўны нейкі. Імкнецца штосьці выпытаць, то раптам маўчыць цэлымі днямі. Суседзі да яго не ходзяць, а вось нядаўна ўначы цэлая кампанія ў хату ўвалілася, а ўчора позна ўвечары чалавек з далёкага хутара абвясціўся.

— З далёкага, кажаш? — схамянулася гаспадыня. — Як ён выглядае?

— Высокі, худы.

— Ён!

— Хто ён?

— Пра што ён казаў?

— Сказаў, што дзела для мяне ёсць.

— Сказаў! Не вер, сынок! Не звязвайся з ім!

— Бабуля, скажыце прама, што такое!

— Скажу табе, сынок, скажу. Ведай жа — гэта быў сын Лешыка. Абодва яны — бандыты. І бацька, і сын!

— Як так — бацька і сын? У Лешыка ж няма дзяцей. Ён сам казаў.

— Не вер! Не вер, Валодзя!

Бабулька пачала ўсхвалявана расказваць.

— У Браніслава Лешыка ёсць сын. Клічуць яго Сцяпанам. Гэты бандыт ужо шмат гадоў людзей рабуе. Не ведаю, як гэта атрымалася, але панадзіўся мой Юзэф да старога Лешыка хадзіць, звязаўся там са Сцяпанам. Той звабіў яго на свой бок, у лес. Потым пацягнулася за ім і Ванда, суседская дзяўчына. Яна з Юзэфам сябравала.

— Калі гэта было?

— Перад прыходам вашых. Чырвонай Арміі. Напалохаў Сцяпан Юзэфа: прыйдуць, маўляў, чырвоныя і ў Сібір сашлюць або расстраляюць. Казаў, што немцы сыходзяць ненадоўга. І мой дурань паверыў. Колькі са старым ні ўгаворвалі, колькі слёз маіх праліта — усё дарма. Сышоў з Лешыкам. — Гас­падыня замоўкла, стомленым рухам зняла з галавы вязаную хустку і, стрымліваючы рыданне, выціснула з сябе: — Праз месяц яго не стала. Прыйшоў да нас стары Лешык і сказаў, што забілі чырвоныя.

— Чырвоныя? І вы паверылі?

— Я ўжо тады зразумела, што тут штосьці не так. А калі папаўзлі чуткі пра нейкіх бандытаў, якія забіваюць ні ў чым не вінаватых людзей, і нават дзяцей, то пераканалася, што Сцяпан — самы сапраўдны гад. А Браніслаў, бацька яго памагаты. Ён прыходзіў да нас яшчэ адзін раз і сказаў, што калі мы асмелімся куды-небудзь скардзіцца, то нам на свеце не жыць і хату нашу спаляць. Вось муж і спалохаўся. У нас жа ёсць яшчэ адзін сын.

— Дзе ён?

— Ваюе.

— У немцаў?

— Не, у Чырвонай Арміі. Ён афіцэр.

— Значыць, ваюе з фашыстамі за нас з вамі.

— А чаму ты не ваюеш?

Гэта пытанне кальнула ў самае сэрца Славіна. Ён моўчкі апусціў галаву. Што рабіць? Сказаць ёй, што ён таксама рвецца на фронт, што ўжо некалькі разоў пісаў рапарты пра накіраванне ў дзеючую армію? Не, пра гэта нельга казаць. Трэба праглынуць горкую пілюлю:

— Мне сказалі, што маё месца тут.

— Тут і баба ўхадзілася б, а на фронце забіць могуць! — нечакана злосна выпаліла гаспадыня.

Славін ціха сказаў:

— У такім разе навошта вы мяне папярэджвалі сцерагчыся Лешыка?

Старая пільна паглядзела на Славіна:

— Гляджу на цябе, як дзіцё малое, а пагаварыла, бачу — дарослы. Скажы, ты сапраўды закупляеш тут прадукты?

— Людзям жа есці трэба. Цяпер цяжка, бабуля, і яны маюць патрэбу ў дапамозе. Вось і мяне паставілі на гэту работу. Дарэчы, а дзе цяпер Ванда?

— Не ведаю. Калі верыць старому Лешыку, то ў Сцяпана.

— Скажыце, але вы ж не хочаце, каб Сцяпан уцягнуў у сваю банду і другога сына? Вайна ўжо хутка скончыцца, і ён, напэўна, вернецца дахаты.

— Не, не! Я кожны дзень малюся, каб Бог захоўваў яго, а гэты бандыт, Сцяпан Лешык, каб згніў у балоце.

— А як бацькі Ванды глядзяць на тое, што іх дачка знікае ў бандзе?

— Запалоханы яны і маўчаць, толькі плачуць. Ванда нядаўна была тут, сказала, што калі яна вернецца дахаты, то бандыты знішчаць усю сям’ю. Што тут паробіш? Вядома, будзеш маўчаць. Тут парадкі лясныя: хто мацней, той і воўк.

— А дзе іх логава?

— Хіба яны скажуць? Мой стары казаў, што чуў ад іншых людзей, быццам каля хутара Чорны Луг хаваюцца.

— Хто гаспадар хутара?

— Ён пусты цяпер. Гаспадар у паліцыі служыў, дапамагаў катаваць людзей, а калі немцы адыходзілі, сышоў з імі.

— Хто яшчэ ведае, што Сцяпан Лешык арганізаваў банду?

— Многія ведаюць, але мала хто скажа пра гэта.

— Чаму?

— Баяцца.

— А скажуць, калі Лешыка і яго сябрукоў зловяць?

— Не ведаю, але мне здаецца — многія маўчаць не будуць.

Славін зірнуў на гадзіннік: прайшло ўжо шмат часу. У любы момант можа з’явіцца гаспадар, трэба сыходзіць. Уладзімір як мог суцешыў бабульку, паабяцаў ёй высветліць, што на самай справе здарылася з Юзэфам, выйшаў на вуліцу. Цяпер ён ламаў галаву над тым, што рабіць далей: ці ехаць неадкладна ў горад, ці заставацца на месцы. «Не, нельга рызыкаваць. Я даведаўся калі не дакладнае, то хоць бы прыблізнае месца хованкі бандытаў. Трэба звязацца са сваімі». Паступова нараджаўся план далейшых дзеянняў. Ён зводзіўся да таго, каб заўтра пад выглядам паездкі па патроны, накіравацца ў горад, паведаміць здабытыя звесткі, прасіць дазволу на ўстанаўленне кантакту з бандай для высвятлення яе дакладнага месцазнаходжання і колькасці.

Оперупаўнаважаны аддзела барацьбы з бандытызмам Антон Крайнюк

На рагу дзвюх небрукаваных вуліц спыніўся стары патрапаны «опель». З машыны выйшаў малады чалавек, апрануты ў брызентавы плашч, падняў галаву, жадаючы зразумець, ці хутка скончыцца дождж, і, павярнуўшы за рог, пашыбаваў па драўляным тратуары. Але праз метраў пяцьдзясят тратуар скончыўся, і малады чалавек рухаўся далей, старанна абыходзячы лужыны і бруд. Гэта быў оперупаўнаважаны аддзела барацьбы з бандытызмам Антон Крайнюк. Ён выконваў першае даручэнне новага начальніка аддзела кашта­на Мачалава. Антону падабаўся Караткоў, але калі даведаўся ён, што новым начальнікам прызначаны Мачалаў, то вельмі ўзрадаваўся. Свой чалавек, аднавясковец.