Николай Чергинец - За секунду да выстралу

Новікаў па-гаспадарску размясціўся ля стала, дастаў нататнік і аўтаручку:

— Хто гаспадар дома?

— Я.

— Прозвішча, імя, імя па бацьку?

— Юшэвіч Чэслаў Баляслававіч.

— Год нараджэння?

— Восемсот семдзесят пяты.

Новікаў зірнуў на бабульку:

— Як вас зваць?

— Юшэвіч я, Юшэвіч Ганна Казіміраўна.

— Год нараджэння?

— Па дакументах?

— Як гэта па дакументах? — не зразумеў лейтэнант.

— Я нарадзілася ў семдзесят дзявятым, а па дакументах у васьмідзясятым. Дык які вам год патрэбен?

— Ясна. Запішам, як у дакуменце. Хто ў вас яшчэ жыве?

— А нікога, — адказаў стары. — Вось удваіх са старой жыццё і дажываем.

— А дзеці ў вас ёсць?

— Быў у нас сын. Але як сышоў падчас вайны ў партызаны, так і знік.

— Не ведаеце, што з ім?

— Не ведаем.

Новікаў падняўся з-за стала:

— Узялі б і зрабілі запыт. Людзі ж усе на ўліку, і не можа быць, каб пра яго не ведалі. — Лейтэнант раптам прапанаваў: — Калі хочаце, то давайце я запытаю. Толькі тады мне трэба запісаць усе яго дадзеныя. — І ён зноў сеў.

Стары паспешна сказаў:

— Не, дзякуй вам, але мы самі напішам куды трэба. Дзякуй за параду, мы людзі цёмныя і дайсці сваім розумам да гэтага не змаглі. Жывём сабе ціха і плачам па вечарах па сваім сыночку, які жыцця не пашкадаваў дзеля савецкай улады.

«Бач ты як загаварыў, «цёмны» чалавек!» — са злосцю падумаў Новікаў, але выгляду не падаў і, устаючы, сказаў:

— Глядзіце, справа ваша. А вось што да афармлення дакументаў і прапіскі, то паспяшайцеся. Самі ведаеце, у мяне таксама начальства ёсць, і яно ад мяне патрабуе, каб парадак быў.

Ён выйшаў з двара і закрочыў да суседняй хаты.

Лейтэнант разумеў, што неабходна пабываць яшчэ ў трох-чатырох хатах, каб Юшэвічы, калі і пацікавяцца ў суседзяў, палічылі яго прыход звычайнай міліцэйскай справай. Не бачыў, дый не мог бачыць Новікаў, што, калі ён знаходзіўся ў хаце Юшэвічаў і размаўляў з гаспадарамі, праз невялікую, яшчэ не заладжаную ў перагародцы шчылінку, з суседняга пакоя за ім насцярожана назіраў сярэдніх гадоў мужчына. Гэта быў Якаў. І калі Новікаў сышоў, ён выйшаў да бацькоў, вылаяўся, са злосцю прагаварыў:

— Падла лягавая! Лазіць тут, дапамога сваю прапануе! Трапіўся б ён мне гадкі чатыры назад. Ураз бы з яго душу вытрас.

Да Яшкі падышла маці:

— Супакойся, Яшачка, усё будзе добра.

Яе падтрымаў бацька:

— Ніхто ж не ведае, кім ты быў пры немцах. Дзякуй богу, нікога з вяскоўцаў у жывых не засталося. Толькі ты будзь асцярожней, глядзі там, не лезь на ражон.

— А я і не лезу. Але ж вам грошы трэба. Вунь якую даміну на мае грошы адгрукалі. — Ён памаўчаў трохі і з непрытоенай злосцю дадаў: — Нічога, з Саветамі мы яшчэ паквітаемся. — Павярнуўся да бацькі: — Давай вып’ем!

28 Маёр міліцыі Алтынін

Алтынін запрасіў да сябе ў кабінет Лагуту і адразу ж перайшоў да справы:

— Ты разумееш, Іван Епіфанавіч, я турбуюся за нашых. Ужо вельмі яны далёка адгэтуль, хачу з табой параіцца. Давай яшчэ раз прааналізуем сведчанні Мартава. Па-першае, яны сапраўды шукаюць магчымасць здабыць дакументы і хочуць гэта зрабіць, хутчэй за ўсё, шляхам забойства. Таму яны і прасілі Мартава пазнаёміць іх з адзінокімі людзьмі.

— А не могуць яны забіць самога Мартава?

— Я таксама пра гэта падумаў, але лічу, што калі яны і маюць намер гэта зрабіць, то значна пазней.

— Чаму?

— Бачыш, забіўшы Мартава, яны ніякай карысці ад яго дакументаў мець не будуць. Міліцыя будзе шукаць забойцу. Калі нават яны труп і схавалі б, то ўсё адно сваякі заявілі б, што чалавек знік. А гэта значыць, што карыстацца яго дакументамі нельга. Іншая справа адзінокі, ды яшчэ лепш з ліку прыезджых, які звольніўся. Хто яго шукаць будзе? Практычна — ніхто. Калі б Мартаў знайшоў для іх адзінокага чалавека, — Алтынін задумаўся, як заўсёды ў такіх выпадках, паскубваючы сябе то за вус, то за бараду, — то яны маглі б прыбраць і Мартава як непатрэбнага і ўжо небяспечнага для іх сведку. Як лічыш, правільна я разважаю?

— Па крайняй меры, лагічна. Але нам нельга забываць, што злачынцы цяпер знаходзяцца ў раёне Светлага і Станавога і менавіта там яны ўяўляюць найвялікшую небяспеку.

— Я таксама пра гэта думаю, — злосна перабіў Лагуту начальнік і зноў тузануў сябе за бараду. — Таму і раюся з табой. Тым больш, калі яны там круцяцца, значыць, і золатам напэўна не завалодалі. — Алтынін зноў зрабіў невялікую паўзу, а затым нібы падагульніў: — Будзем лічыць, што я раздумаў і ты не будзеш катацца ў кузаве машыны Мартава. Гэта даручым каму-небудзь іншаму. А ты бяры дванаццаць чалавек — людзі з Кемерава ўжо прыбылі — і едзь у Станавое. Твая задача: асталявацца недалёка ад Станавога. Старшыня сельсавета ў курсе справы. Ён кажа, што ёсць недалёка ад сяла некалькі закінутых паляўнічых хатак, там можна спыніцца. Паглядзіш на месцы, магчыма, ёсць сэнс размясціцца пад якой-небудзь падставай і ў самым сяле. Карацей кажучы, вырашыш на месцы. Галоўнае — хутчэй апынуцца там.

— Як нам даехаць туды?

— Вашу групу давядзецца разбіць на дзве часткі. Адна, у тым ліку ты, паедзе на машыне праз Пасху, міма скрыжавання. Гэта далей, чым тая дарога, па якой паехалі Славін і Сімоха, але ў часе вы выйграеце, бо дарога добрая. А другая група — чатыры чалавекі — паедзе верхам на конях тым жа шляхам, што і Славін з Сімохам. Прызнач у гэтай групе старшага і дамоўся пра месца сустрэчы.

— Калі выязджаць?

— Сёння і як мага хутчэй.

29 Капітан Буравін

Славін, які стаіўся ў сене, зразумеў, што перасцярогі Буравіна пацвердзіліся.

Наперадзе, трымаючы адной рукой коней за аброць, а ў другой абрэз, стаяў Дрозд. Злева ад санак з двухстволкай — старэйшы Солах і ўхмыляўся, побач з абрэзам напагатоў — Грышка, а справа ў трох метрах — чацвёрты і таксама з абрэзам. «Мельнікаў, — пазнаў яго капітан і падумаў: — Сапраўды як на фота, што прывёз Славін».

Капітан, сустрэўшыся тварам у твар з бандытамі, адразу ж стаў спакойным. Убачыўшы іх усіх у зборы, ён зразумеў, што яго дзецям і жонцы нічога не пагражае. Ну, а за сябе ён не хваляваўся, такая ўжо ў яго работа, калі трэба, то без страху глядзець на рулі абрэзаў, у гэту хвіліну накіраваных яму ў грудзі. Ён ацаніў становішча адразу ж. Калі цяпер падаць сігнал Славіну, то бандыты раней за яго паспеюць націснуць на куркі. Буравін спакойна спытаў:

— І што гэта вы як разбойнікі на чалавека накідваецеся, вунь коней спалохалі.

Капітан паспрабаваў вылезці з саней, але Мельнікаў грозна крыкнуў:

— А ну, падла, не варушыся, ураз прышыю на месцы!

— Чаго ты казырышся? — міралюбна прагаварыў участковы. — Калі спынілі мяне, а не стралялі з-за кустоў, значыць, пагаварыць хочаце. Дык ты і гавары са мной па-чалавечы, а не рыкай.

Малодшы Солах загадаў: