Варлен Бечык - Радкі і жыццё

Ва ўспамінах Чукоўскага:

«В Петрограде, в Генишевском зале, он, помню, про­цитировал по какому-то поводу такое идиотское двусти­шие:

Скажи, где кончается наш поцелуй

И где начинается запах сирени.

И тут же прибавил: «Как сказал Александр Сергее­вич Пушкин».

— Маяковский, вы врете, у Пушкина этого нет!

— Ну, так у Ратгауза! Не все ли равно?»

Да Пушкіна далекавата, але ідыёцкім называць гэта двухрадкоўе няварта.

Напісаць калі-небудзь артыкул «Жыццёвасць». Некалі Блок пісаў: «нигде не жизненна литература так, как у нас в России». Паэты пайшлі ў вытанчанасць, абразкі, эцюды, імпрэсіі — па-за абставінамі, дачыненнямі, рэаліямі жыцця. Няма кантактаў са штодзённасцю. Прыхільнікі Алеся Разанава (вечар у Доме мастацтваў) паляць свечку, гавораць пра моц і свята інтэлекту (няхай), крычаць: «Слава Разанаву!» (гэта недарэчна); але ж не рабіць усю паэзію інтэлектуальным шаманствам — хадзіце па зямлі, бачце жывых людзей, чуйце пахі і гукі, не забывайце пра хлеб, станок, карову і авечку...

Загадкавае, таямнічае (іншы кірунак думкі) знікае ў літаратуры. «Венера Ільская» Мерымэ сёння не з’яўляецца. Але ж у паэзіі магчымасці фантастычнага невычэрпныя — як выдумкі ўяўлення.

О, я хочу безумно жить:

Все сущее — увековечить,

Безличное — вочеловечить,

Несбывшееся — воплотить!

Пусть душит жизни сон тяжелый,

Пусть задыхаюсь в этом сне, —

Быть может, юноша веселый

В грядущем скажет обо мне:

Простим угрюмство — разве это

Сокрытый двигатель его?

Он весь — дитя добра и света,

Он весь — свободы торжество!

Муза становіцца ўсё больш вынаходлівай, ускладнёныя формы, насычаная паэтыка нібы даводзяць рух мастацтва і прагрэс, але застасцца магутнай, невычэрпнай, бязмежнай, усеўладнай паэтыка прамога, адкрытага выказвання. Простае, дакладнае, арганічна шчырае і ёмкае само кладзецца ў душу і прамаўляе такое галоўнае, хвалюючае, неабходнае, шчодрае.

Вынік паэзіі — пра гэта трэба гаварыць таксама.

Дыскусія ў «ЛіМе» — саматужная, школьная. Куды ідзе паэзія, што адбываецца (з’явы, заканамернасці, формы, працэсы) — ніхто не бачыць, не задумваецца. Гаворка вакол другараднага і безадносна да галоўнага.

Не здзіўленне вынаходлівасцю, формай павінна быць галоўным ва ўспрыманні, а адчуванне мэтазгоднасці, неабходнасці слова, думкі, прыёму. А пасля гэтага (і разам) — ужо і захапленне самою формай. Самамэтная форма (як ні круціце) — дэгуманізацыя мастацтва, што азбучна.

Раптоўная смерць Аляксандра Каверзнева, тэлекаментатара. Вельмі сучасны, інтэлігентны, мяккі, дакладны ў слове, прыгожы.

Чалавек з зайздроснымі якасцямі. Але такім нельга зайздросціць. Можна толькі смуткаваць, што ты не маеш такіх якасцей, што ты — не такі.

Можна, відаць, сказаць, што гэта быў народны мас­так — простым людзям было добра яго ўважна слухаць.

Нямоўклыя страсці хатняга жыцця. Сямейная дастаеўшчына.

Пасля змроку і халадоў — сонца, цяпло, тая радасная ружовасць промняў і паветра, лёгкае дыханне дрэў і кустоў, што становіцца ўжо ўнутраным станам. Душа разлятаецца і раствараецца ў іх. Калі б не кабінет, не рукапісы, не мітусня...

Нататка пра Маю Львовіч для «ЛіМа».

«Маякоўскі на зямлі беларускай» — для «Беларусі».

Твардовский:

За тысячу верст

В стороне приднепровской —

Нежаркое солнце

Поры августовской.

Магчыма, магія імені, але мне і гэтыя нехітрамудрыя радкі кладуцца ў душу з хваляваннем як радасць, сум, ирастора, думка, як нешта адчувальна мастацкае, чамусьці нават шчымлівае.

8.5.

Пярэдадзень вялікага і балючага свята. I зноў — фільм «Ляцяць жураўлі». Вялікі фільм. Увесь час трымае слёзы на вачах, усё проста, і ва ўсім — сімволіка смутку, болю, здрады, вернасці, дабраты, жорсткасці.

У гэтыя ж дні — чытанне «Блокадной книги». У бесчалавечных умовах — вышыня чалавечнасці. I строгі допыт: а на што ж здольны ты сам? Але яны і не пытаюць — яны жывуць.

10.5.

Трэба нешта ўспомніць, а яно патанула ў бездані, і ўжо незваротнае, хоць адчуванне ёсць, што ўсё ж не­шта ведаеш ці ведаў. А пасля — ці то ўзрушэнне, ці раптоўны сон, і раптам бачыш тое (не тое), і — успомнілася...

Дачны сусед Платонаў, ён заўсёды жвавы, з лёгкай, адчуваецца, жыццёвай хадою. Пырхае, пырхае... Вось спявае, заліваецца.

Г. (не любіць яго):

— Вы толькі паслухайце: на тым тыдні пахаваў маці, а цяпер вось заліваецца.

Нарэшце гаворыць яму:

— Лёша! Ты ж маці толькі пахаваў, а спяваеш. Людзі сорак дзён носяць жалобу.

Ен (гэтак жа бесклапотна):

— Вось бачыце, як дрэнна не ведаць традыцый (звычаяў)... I ўсё.

Вось так сеюць мак.

Да цябе хваліў і поп, і Ярмошка, і я трошку.

Дай, Божа, мне, а нікому не.

Дасць Бог дзень, а чорт работу.

Дзе болі двух — там гавораць услух.

За адным заседам вячэра з абедам.

Люблю цябе, ды не так, як сябе.

Экспедитор Гаршиков из повести Вл. Мирчева «Зе­леная крыша»:

«Когда я стою с девкой рядом, она, как Хиросима после атомной бомбы, плавится и обнажается до сокро­венного». Якое кашчунства!

Прашу ўключыць у выдав. план на 1985 год маю кнігу літ.-маст. крытыкі «Прад высокаю красою...».

21. 5.

Зялёнае. Сёлетні май — у небывалым цяпле, ліпеньскае адчуванне. Пад 29° цяпла, спякотнае сонца.

Алесь Разанаў на сваім творчым вечары. Патушылі святло, і ён, як прарок, выходзіць са свечкаю.

Даваў інтэрв’ю:

«Геній бачыць не тое, што наўкол. Яны адчуваюць хвалі ў вышынях». I пасля гэтага: «Я свае вершы не пішу. Я запісваю адчутае ў вышьінях».

Дзень хваляванняў (і яны не скончаны). Мама ска­зала, што яе маюць палажыць у анкалогію. I я, перабраўшы ўсе свае грахі, пакляўся не грашыць болей — толькі б горшае з ёю не здарылася.

Нехта N дае заяўку на кнігу і піша пра сябе:

«N пришел в поэзию в зрелые годы. Он не может представить творчество без житейского опыта... Если учесть еще, что он человек одаренный поэтическими спо­собностями, что он глубоко интересуется жизнью, то можно с уверенностью утверждать: ему есть что сказать читателю!

...В лучших своих стихах NN предстал перед нами как лирик, мягкий и чуткий, подкупающий своей искрен­ностью. У него острая наблюдательность, тонкое чувство к окружающей действительности».

5. 6.

Час белых начэй. Чаго хоча душа — драм, эфектаў, змагання? А можа — цёплага ветру, цішыні, сонца, спакою? Драмы прыходзяць самі сабою. Жыццё нараджае ўсё новыя тыпы спажыўцоў. 1х стала многа. Дзеткі шаноўных бацькоў, жонкі шаноўных мужоў, спадчыннікі, спекулянцкія і махлярскія адросткі...

I сапраўды, часам (як Фама Гардзееў казаў) праўду нельга падслухаць.

У «ЛГ»: «Сколько недостатков у моих достоинств».

«Упущенное, не сотворенное вовремя добро — невоз­вратимая потеря человечности... Это не искупается ни­чем».