Сяргей Абламейка - Здарэнне на Дзяды

- Ну вось за гэта і вып’ем, а таксама за Глебку, - Ігнат Дварніцкі зноў наліў гарэлку ў папяровыя кубачкі.Далей хлопцы накіраваліся назад, у дваццаць шосты сектар, дзе ляжала найболей беларускіх пісьменнікаў. Паклалі кветкі і запалілі свечкі на магілах Міхася Лынькова, Аркадзя Куляшова, Івана Мележа, Піліпа Пестрака і Андрэя Макаёнка. Усюды бралі чарку і слухалі Сяргея Ждановіча, які проста выпраменьваў ва ўсе бакі сваю эрудыцыю і гістарычныя веды, прычым не толькі пра падзеі мінулых гадоў, але і пра асабістае жыццё пісьменнікаў. Каля магілы Міхася Лынькова ён расказаў, што пісьменнік да маладых калегаў заўсёды звяртаўся словам “уюнаш”, што ён быў зацятым фатографам і вялікім аматарам матацыклаў, заўсёды без праблема пазычаў свайго “Іжа” маладым калегам пакатацца. Каля магілы Мележа Сяргей расказаў, што той першыя публікацыі падпісваў псеўданімам “Мелеш”, змяніўшы ўсяго адну літару ў сваім прозвішчы, а таксама пра тое, які гэта быў мужны чалавек: за два дні да смерці абзвоньваў сяброў і жартаваў, не прызнаючыся, што ляжыць у бальніцы. Каля магілы Макаёнка ён расказаў, як той развёўся з жонкай і пабраўся шлюбам з медсястрой, што яго лячыла. Каля магілы Аркадзя Куляшова пасля таго, як Юрась доўга чытаў урывак з куляшоўскай паэмы “Хамуціус”, прысвечанай Кастусю Каліноўскаму, Сяргей расказаў, як Куляшоў хаваўся ў будынку пошты ад пастарэлай гераіні свайго геніяльнага верша “Алеся”, да якой прыехаў на сустрэчу пасля атрымання ад яе ліста, а ўбачыўшы старую і непрыгожую жанчыну, спалохаўся і ўцёк. Зрэшты, пасля сумленне перамагло, ён вярнуўся і прабавіў з ёй і яе дзецьмі пару гадзінаў, нават за Быхаў на пікнік з’ездзіў. Пасля казаў сябрам, што яна для яго тады памерла. А каля магілы Піліпа Пестрака Сяргей паведаміў, што гэты пісьменнік адзінаццаць гадоў правёў у польскіх турмах, а пасля 1939 года два гады працаваў старшынёй Беластоцкага аддзялення Саюзу пісьменнікаў БССР, нагадваючы сябрам, што ў тыя часы Беласток быў часткай БССР...

Тым часам пачало змяркацца. Хлопцы зразумелі, што не надта разлічылі час, і пачалі спяшацца. Па шэрагу, у якім ляжаў Піліп Пестрак, яны праз зарасці прадраліся на іншы бок сектара. Дварніцкі і Багданаў гучна абураліся зусім не цывілізаваным станам могілак - помнікі размешчаныя цесна, ніхто не высякае хмызы, не косіць траву. На другім баку адшукалі магілу Анатоля Сербантовіча, паклалі кветкі, выпілі і вырашылі стварыць у інтэрнэце яго асабісты сайт з усімі вершамі і вянкамі санетаў. Пасля хутка паклалі кветкі і выпілі каля магілаў Еўдакіі Лось, Алеся Бачылы і Анатоля Грачанікава, а тады сталі прабірацца да магілы Яўгеніі Янішчыц. Гэта было апошняе, што з таго вечара ясна запомніў Сяргей Ждановіч. Да помніка Янішчыц яны дабраліся на добрым падпітку. Адтуль ужо быў відаць камень на магіле Уладзімера Караткевіча, для якога ў іх быў падрыхтаваны вялікі букет, як і для Васіля Быкава. Каля магілы Яўгеніі Янішчыц Юрась Багданаў зноў чытаў яе вершы, а Сяргей Ждановіч называў паэтку геніяльнай, расказваў, як яна выкінулася з вакна і казаў, што паводле чутак, прычынай было складанае каханне да мужа, таксама паэта Сяргея Панізніка. Пасля п’яныя сябрукі накіраваліся да магілы Уладзімера Караткевіча і... больш нічога Сяргею не запомнілася.

...Ён апрытомнеў ад холаду. Агледзеўшыся, Ждановіч зразумеў, што ляжыць паміж магілай Караткевіча і лавачкай каля яе. Сяброў не было. Значыць, яны сп’янелі так, што пакінулі яго тут. Фантастыка! Добра, што лістапад выдаўся цёплы, было ніяк не менш за дзесяць градусаў цяпла, але ён усё роўна змёрз, і не дзіва - ляжаў на голай зямлі ў асенняй куртачцы. А дзе ж вы цяпер самі, ёлупні, - пакрыўджана падумаў ён пра сябрукоў і пачаў уставаць. Галава кружылася, яго хістала ва ўсе бакі. Сяргей паглядзеў на гадзіннік - каля паловы на дванаццатую. Ноч была хмарнаю, зоры свяцілі мала, месяца амаль не было відаць. Прастора вакол, здавалася, набрыняла вусцішам, нават жудасцю. Помнікі і каменныя твары нябожчыкаў цяпер чамусьці палохалі, і ад іх хацелася адвярнуцца, але не было куды - яны паўставалі з усіх бакоў. Сяргей, з цяжкасцю арыентуючыся, пачаў прабірацца да левай ад галоўнага сектару алеі, пасля пайшоў па ёй і павярнуў перад алеяй ганаровых грамадзянаў да галоўнага ўваходу на могілкі і раптам спалохана замёр. Ён пачуў прыглушаныя галасы, а затым і ўбачыў сярод сасновых камлёў нешта нечуванае. За доўгім сталом сярод соснаў сядзелі беларускія пісьменнікі, пахаваныя на гэтых могілках: Кандрат Крапіва, Іван Мележ, Міхась Лынькоў, Піліп Пестрак, Пятро Глебка, Пятрусь Броўка, Янка Маўр, Уладзімер Караткевіч, Пімен Панчанка, Васіль Быкаў, Іван Шамякін, Фёдар Янкоўскі, Барыс Сачанка, Усевалад Краўчанка, Іван Чыгрынаў, Генадзь Бураўкін і яшчэ з дзясятак іншых. Некаторых Сяргей нават не ведаў у твар, але дзіўным чынам разумеў, хто гэта. Таксама ён раптам зразумеў, што чуе адначасова і агульную размову, і перашэпты паміж сабой асобных яе ўдзельнікаў.

З размовы вынікала, што перад тым, як да пісьменнікаў падышоў Сяргей, яны абмяркоўвалі нейкую тэму, звязаную з гісторыяй і яе важнасцю для кожнага народа. Цяпер тая размова згасала, сталі гаварыць хто пра што, але да хлопца яшчэ даносілася водгулле і гістарычнай тэмы.

Вось Піліп Пестрак павярнуўся да свайго суседа Анатоля Грачанікава:

- Ведаеш, Анатоль, як палякі шанавалі гісторыю? Нам тут ёсць чаму павучыцца. Даходзіла да таго, што яны гарадамі называлі паселішчы, якія на горад зусім не цягнулі, але мелі слаўную гісторыю. Галоўным прынцыпам быў не вытворча-эканамічны, а гістарычны. Вось да вайны наша мястэчка Косава было амаль вёскай: палова дробных гандляроў, палова сялянаў, а яны яго зрабілі аж павятовым горадам. Чаму? Таму што ў ім Тадэвуш Касцюшка нарадзіўся. Або вось Слонім тады быў ужо даволі вялікім горадам, а яны зусім невялічкі гарадок Наваградак зрабілі цэнтрам Ваяводства. Зноў пайшлі па гістарычным прынцыпе - Наваградак меў слаўную гісторыі, і, галоўнае, там Адам Міцкевіч нарадзіўся...

- Маеце рацыю, Піліп Сямёнавіч, - адказаў Грачанікаў, - гісторыю трэба шанаваць і ведаць, тады і народ будзе моцны. Прычым не толькі даўнюю гісторыю. Хай напіша з паплечнікамі і пра наш пасляваенны час, там таксама ёсць шмат таго, што дапаможа ўсвядоміцца. Я вось калі першым сакратаром Гомельскага гаркама камсамолу працаваў, з калегамі па-беларуску размаўляў. Дый не дзіва гэта было: беларускі паэт - гарадскі важак камсамолу... А што цяперашні саюз моладзі? Цьфу на іх...

Васіль Быкаў сядзеў моўчкі, склаўшы рукі на каленях і з нібыта незадаволеным, насупленым тварам. Сяргей чытаў, што гэтая суровасць пісьменніка была праявай яго задуменнасці, насамрэч гэта быў інтэлігентны і ветлівы чалавек. Быкаў тым часам ціха сказаў Уладзімеру Караткевічу: