Мікола Гамолка - Цытадэль неба

Тэты пракляты нудны шум! Ён запаланіў усю прастору, i Алегу здалося, што ён плыве па ім, часамі нібы тоне ў нейкай чорнай пякельнай муці. У такія хвіліны ён намагаўся змагацца, напружваў сілы і як-бы выплываў зноў на паверхню.

Бясконца цягнуўся час. Алег заўважаў яго толькі таму, што часта змяняліся доўгія сны і гэты пакутлівы цяжкі шум.

Раптам перад ім успыхнула нейкае зарава, Яно разарвала змрок, і яго ліловыя водбліскі асвяцілі наваколле. Не, цяпер ён не мог быць роўнадушным да ўбачанага. Алег нават адчуў, што яго твар абмывае свежы лагодны вецер. Ён вярнуўся назад у свет жыцця!

Якая навокал прыгажосць! Трывожны, надакучлівы шум знік! Ен не памыліўся: гэта шумеў лес. Вось яно, царства дубоў, бяроз, асін і хвой, якія, раскінуўшы галіны, растуць дружна, вольна i весела, стварыўшы зялёныя астравы, поўныя пр ахал оды, цішыні і вільгаці.

Бярозы... бярозы... Якая ў іх сакавітая чысціня, які прыемны ласкавы шэпт! Над імі плывуць ціхія, як лебедзі, воблакі, дзьмуць свежыя вятры. I недзе ціха, асцярожна пагруквае гром...

Алег глядзеў і не мог наглядзецца на ззяючую зямную прыгажосць. Ад непрывычкі туманілася і рабілася цяжкай галава.

Ён выразна пачуў шапаценне лісця, прыглушанае шумам ветру. Нешта накшталт успышак маланкі асвятляла свядомасць. I перад яго вачыма некуды далёка адсунуўся лес з белымі бярозамі. Цяпер ён чуў, як бушавала навальніца. Радасны вясновы дожджык стукаў падыльнай дарозе, бег наўздагон за ім. Ён хацеў схавацца, знайсці разложыстую з раламі сасну... I ў гэты час... О, божа, — ці не сон гэта, — ён пачуў голас, які пранік у душу, як глыбокі няўтольны смутак, як невыказная трывожная радасць:

— Алег! Алег!..

I тут ён адчуў, што ляжыць на спіне i не можа зварухнуцца. А дождж шуміць, шуміць... Недзе са звонам падаюць кроплі, варушаць травы, ліству, прыбіваюць пыл. I Алег раскрыў рот, хацеў, каб хоць адна кропля астудзіла гарачыя вусны, дала сілы, каб зваліць з плеч невыносны цяжар.

А нейчы голас, поўны роспачы, чакання і смутку, прабіваўся праз шум дажджу і ўсё клікаў, трывожыў:

— Алёг!.. Алег!..

Цяпер ён пачаў успамінаць, хто ведае яго імя, каміу ён патрэбны. Можа, гэта бацька, маці? Ды не! Гэта гаворыць нейкая дзяўчына. Ен пазнае яе, бачыць яе твар, вочы.

— Наташа, ты?! .

I ў гэты момант ён адчуў, як варухнуліся павекі. Дык ён спаў? Алег хацеў убачыць неба, Сонца. Але дзе яны? Навокал чорная панурая цішыня.

А ў навушніках чуецца той-жа ранейшы асцярожны шэпт. «Наташка, мілая, ты разбудзіла мяне. Я ведаю: я жыву! Бо інакш як можа жыць маё «я», не ўключаючы ў сябе пачуццяў, святла, радасці! Адкуль ты гаворыш? 3 Зямлі? Чакай, любая! Я прыду да цябе, вярнуся!»

Алег, абмацаў рукамі дол, на якім ляжаў. Гэта была каменная пляцоўка, абкружаная адвеснымі скаламі. Алег паварухнуўся. Страшэнная стома гняла ўсё цела. Аднак ён сабраў сілы і ўстаў.

Далёка-далёка ўверсе віднелася неба. Цяпер ён прыпомніў, што здарылася — сарваўся ў бяздонне. Дзе кінокамера, з якой блукаў ён па горах?

Колькі мінула чаоу? Дзе сябры, што з імі? Ен, мабыць, яшчэ доўга-доўга ляжаў-бы, каб не разбудзіла Наташа. Яна не спіць, не ведае спакою там, на Зямлі, сумуе, трывожыцца, чакае...

Алег уключыў маторчык, i яго лёгка падхапіла струменьлівая сіла і панесла, панесла...

Адвесныя сцены цясніны рассечаны каменнымі прыступкамі, карнізамі, гротамі. Запалены ліхтар выхоплівае з цемры застыглыя ўнізе і па баках скалы, падобныя на замкі, вежы і абеліскі. Здавалася, гэта былі збудаванні людзей нейкіх далёкіх невядомых эпох.

I вось неба раздалося ў бакі. Нарэшце! Пзрад вачыма — велізарны чорны хрыбет Каўказа.

Алег прыпыніўся, агледзеў цясніну, якая ледзь не стала яго магілай. Гэта была страшэнна глыбокая шчыліна, прарэзаная ў глебе на глыбіню амаль двух кілометраў.

Алег з палёгкай ўздыхнуў: бяда і пакуты засталіся ззаду. Але цела было кволае, слабае. Ен асцярожна сеў ля вострай скалы, выпіў шакаладнае малако, якое браў іу дарогу, i хутка адчуў, што цяпер можа лёгка ўстаць на ногі i нават ісці.

Свяціла сонца. Навокал усё зіхацела ад бляску горных вяршынь. Удалечыні віднелася аднастайная роўнядзь «мора», скупа расквечаная нейкімі жылкамі і плямамі самых рознастайных колераў.

Было сумна i радасна. Перад ім ляжаў неабдымны, як шчасце, свет. Хоць у ім не было ні дарог, ні палёў, ні таго высокага недасягальнага неба, што дыхае чыстым жыватворным паветрам, ён адчуваў дыханне жыцця, чуў яго прызыўныя гукі.

Алег устаў і зжахнуўся ад нечаканасці. Удалечыні на хрыбце гары ён убачыў постаці людзей.

У грудзях моцна затахкала сэрца. Не было сумнення — там Дзянісаў, Віктар i нехта з чужаземцаў...

Уздрыгнулі губы, сціснулася ў радасці сэрца. Што іні кажы, а з пакут таксама можа вырасці шчасце!

— Сябры... Таварышы! — выгукнуў Алег, і яму здалося, што ад яго голасу скалануўся ўвесь акамянелы, халодны свет.

Яго пачулі, спяшаліся на дапамогу. Алег ужо добра валодаў сабой і сам прабіраўся праз цясніны, востраверхія хрыбты, бяздонныя катлавіны насустрач сваім сябрам.

Яны ўвайшлі ў каюту ракеты. Іван Іванавіч першым прапусціў Алега і загадаў яму адразу-ж распранацца. Цяпер можна было добра разгледзець твар юнака. Ён быў бледны, схуднелы, нават не верылася, што за адны суткі можна так змізарнець. Толькі вочы Алега свяціліся па-ранейшаму горача.

— Ну, раскажы, як усё здарылася, — сказаў Дзянісаў, сядаючы побач з Алегам.

— Як кажуць, чорт панёс на гнілы мост... Вось палез на скалу за гэтым каменем і сарваўся.

Віктар Машук працягнуў руку.

— Пакажы!

Камень быў з аднаго боку аголены, як-бы складзены з асобных каляровых плітак, з другога — пакрыты нейкім аксамітным мохам. Віктар крануў гэты мох рукой і здзіўлена ўтаропіў позірк у Дзянісава.

— Іван Іванавіч... — прамармытаў ён ціха. — Што за цуд?

Дзянісаў адарваў кавалачак моху і, сеўшы за столік лабараторыі,некалькі хвілін глядзеў на яго праз мікраскоп. Потым павольна павярнуўся і глыбокадумна прамовіў:

— Жыццё скупое — і адзенне такое...

— Дык гэта расліннасць? — здзівіўся Алег.

— Яна самая, — выдыхнуў Дзянісаў і павольна закрочыў па каюце.— Нечакана-нягадана... Бачыш, якое магутнае... жыццё... Без паветра, вады, а заваявала месца.

— Як гэта растлумачыць? — звярнуўся Віктар да Дзянісава. — Мне не верыцца...

— Тлумачэнне тут простае, сябры, — сказаў ён. — Жыццё ўсемагутнае. Як бачыце, яно заваявала Месяц раней, чым розум чалавека. I гэта не дзіўна: i на Зямлі ёсць мікраарганізмы, якія не баяцца лютага холаду і пякельнай гарачыні.

Радасць ахапіла людзей. Няхай жыццё тут хілае, убогае, яно ўпрыгожвае гэты застыглы змрочны свет, чапляецца за каменыі, сагравае іх сваім нясмелым, патаемным дыханнем.

Жыццё... Жыццё... У цябе — бездань магутнасці! Ты ўсюды вядзеш барацьбу — i перамагаеш! Як слаўна гэта ўсведамляць, асабліва тут, у гэтым нямым царстве гарачыні i холаду.