Кадыр Абакиров - Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Көңдөйдө калган атамын,

Көрбөйм го асыл элесин».

Кара Көңдөй элине,

Кара атчаным не жетпейт.

Кара атчаным мерт болгон,

Кара аты аны кайгысы,

Калың элге жете албас,

Каадалуу жерин көрө албас,

Кара атчандын айбы ушу.

Кан күйгөн согушта,

Кайтпай калды канча жан.

Күбүлдү бышкан мөмөлөр,

Күркүрөп учкан ажалдан.

Жоо менен кайта кармашып,

Жок болду эчен азамат.

Түйшүк тарткан шерлердин,

Түбүнө жетти аламаат.

Тоолук ушу бу элден,

Токсон эки жоокерден,

Туулган жерим айрылды.

Токсон эки агамдын,

Толбой кетти кайгысы.

Калдайып учуп бараткан,

Канаттары кайрылды.

Токсон эки жоокерибиз,

Таштап кетти айлымы.

Башынан айтып берейин,

Башынан анда сөз болсун,

Башкалар аны ойлонсун.

Бай өмүрүн эстерсиң,

Балким сен да билеерсиң.

Улуу тоонун аягы,

Урматтуу кеп баягы.

Баштагын деп баянды,

Жеринде калып зарыккан,

Жети өмүрүн карыткан

Жесири күтөт жоокердин,

Кайтадан бизге айтып кел!

Калкылдап булут көчкөнүн,

Канча бир мезгил өткөнүн,

Улуу тоонун аягы,

Урматтуу кеп баягы,

Баштагын деп баянды,

Батасын алган эл жердин,

Баласы күтөт жоокердин,

«Атаке!» атын айта албай,

Арманын сыртка чача албай,

«Чоо жайын айтып бергин- деп,

Чоң атам кайда кеткен» деп,

Небере улам ойлонот.

Баштан өткөн ал согуш,

Баардык жанды ойлонтот.

Ак канаттуу көгүчкөн,

Айлымдан кайта көрүнсөң.

Аккан жашым куюлат,

Айлыма жетпей бөлүнсөң.

Көк канаттуу көгүчкөн,

Көзүмө кайта көрүнсөң.

Көөдөнгө жашым төгүлөт,

Көңдөйгө жетпей бөлүнсөң.

Көгүчкөндөр агалар,

Көңдөйгө жетпей калгандар.

Аралап кеткен бул башты,

Айтып бүткүс арман бар.

***

«Келем» деп коюп келбеди,

Жараш улуу Канимет.

Айлында калган туугандары,

Аны эстеп кайгы жейт.

Дайым жүргөн жаркылдап,

Кабагына кар жаабас,

Бу дүйнөдөн табылбас,

Кайра экинчи кайрылбас,

Урманбеттин Жакыпбек,

Ушу да келбей калды ээ.

Урматы бийик кайран эр.

Маалында келбей калды ээ,

Маамбектен Мустаке,

Кайтпай калып элибизге

Капа чачып жергебизге.

Көөдөндөн муң эшилет,

Көңдөйлүк Мукамбет,

Окшошкон эки кайран эр,

Ойротто жок берендер,

Экөөнөн тең айрылып,

Канаттары кайрылып,

Капага баткан болуучу.

Калдайып жаткан кара жер.

«Аман болсо бул балдар,

Азамат болот дечү эле».

Кеткен бойдон майданга,

Келбей калды көп балдар.

Кайгы учуп каңгыган,

Учуруп колдо шумкарын,

Урук тууган кайгырган.

Ачакейдин Кубаты

Ачык айрым неме эле.

Армандуунун кабагын,

Ачып койчу бат эле.

Оо, дүйнө кетти кайран эр,

Тууган жерин сагынса да,

Аттанып чыкпас сапарга…

«Уулубуз качан келет» деп,

Улутунуп сурайт энекем,

Жашырынып көп ыйлайт,

Жашын төгүп жеңекем.

Эмне болот күнүбүз,

Эш туткан агам келбесең.

Кандай болот энекем?

Кантеер экен жеңекем?

Эчен-эчен жыл өттү,

Элестери айтылаар.

Эл жерине келбеди,

Эсил кайран абалар.

Кара Тоону айланып,

Канат кагат шумкарлар.

Калган тура кайрылбай,

Карааны сүрдүү абалар.

Омбу-домбу бел кайда?

Оболоп учкан куш кайда?

Обондуу назик ыр кайда?

Ойротту бузаар эр кайда?

Кара жел согуп өткөндө,

Каакымдарым кыбырап.

Камыштарым шыбырап,

Кайран эрлер кеткенде,

Кара Көңдөй бу калды.

Атыр жел согуп өткөндө,

Аппак гүлдөр кыбырап,

Арпаларым шыбырап,

Азамат эрлер кеткенде,

Арпа -Тектир жер калды.

Белди карай аттанып,

Беш агам сапар кетти эле,

Кеткендерден дарек жок,

Келген жок го алиге,

Беш агаман дарек жок,

Беш жол жатат созулуп,

Берендер келбей калды го,

Белди карайм томсоруп,

Бейгам ойду ойлонуп.

Токобай уулу Самүдүн,

Толукшуган пенде эле.

Тору атына камчы уруп,

Тоо боорунан кетти эле.

Токобай уулу кеткенде,

«Элиңе аман келгин» деп,

Энелер калды жаш төгүп,

«Калкыңа аман келгин» деп,

Карылар айткан ак тилек.

Арман күчөп ташкындай,

Айлына аман келе албай,

Алымбайдын Чекири,

Жалын өчүп окко учту,

Жазмыштан көрүп буйрукту.

Жолдошбайдын Тентиси,

Шейшемби күнү кечинде,

Шейит болуп ал кетти.

Кут төгүлгөн абалтан,

Курумшу эле атадан,

Канча азамат жок болду,

Кайгырып айтам ошону.

Ат көтөргүс жүк болду,

Арман күн мындай болобу,

Дүйнөдөн учуп жок болду,

Дүйшөнүн жаркын Зарлыгы,

Келбей калды а дагы,

Кейишке салып жандарды.

Тоодой сөзгө бек турган,

Токобайдын Бектурган,

Кейиштүү кеп козголгон,

Кеткен бойдон жок болгон…

Айтбайдын Ачубакун,

Ала барман пенде эле.

Кара Көңдөй жерин көрбөй,

Кайып болуп кетти ээ…

Күңгөйдөгү өтөккө,

Күкүк кушум конгон жок.

Күлүстөндөр батыштан,

Күн Тийбеске келген жок.

Арпа Тектир жайлоого,

Айланып куш конгон жок.

Апаатка кеткен агалар,

Ат Жайлоого өткөн жок.

Жабыгып кетип баратат,

Жалгыз атчан жолочу.

Жатындашы кеп козгоп,

Жашын төгөт шолоктоп…

Баатырлардан соз козгоп,

Башкача санаа, ой ойлоп.

Элди-жерди коргогон,

Эрендерди айтайын.

Чепте туруп бек болгон

Чеберден кеп баштайын.

Алыска ат дүрбөтүп,

Аттанышкан баатырлар.

Кара Көңдөй жерине,

Кайтпай калган канчалар.

Шашыла ат дүрбөтүп,

Шашып кеткен берендер.

Кара Көл турат калдайып,

Кара куш конбойт айланып.

Каардуу шамал чайпалып,

Кара Көл калды шалдайып.

Каары келип толкуган,

Кара Көл менин Көңдөйүм.

Кара куш менин жөлөгүм,

Кадырлаш биздин абалар.

Кайра келбей калгандар.

Кара Көлгө конбогон,

Кайтыш болуп жоголон.

Кайран гана баатырлар,

Кара куш ошол берендер.

Кайтыш болуп кеткендер.

Толкуган бу өмүрдөн,

Толкуй албай кол үзгөн.

Толкубай турат Кара Көл,

Толкундары не болгон.

Толкуну небак жоголгон,

Каадалуу учуп көрүнгөн

Кара кушту ок соргон.

Агаларды баяндап,

Акын эми сөздү улант.

Сап-сабы эми уланат,

Санжыралар куралат.

Жоргологун жомогум,

Калып калба туу жондо.

Алды жакка жол улап,

Арыш кере жорголо.

Апаат күндө жоголгон,

Агаларды баянда.

Баарысын тең так айтып,

Бирөөн унут калтырба!

Боордон жылкы айдаган,

Бокбасардан Шейше бар.

Тынбай тоого каттаган,

Тыныбектин Шакири,

Бай өмүрдү улаган,

Баямандын Көчөрү,

Койсойбостон Абдыр бар.

Осмондун Жусубу,

Эстеп келет бу уулду.

Толкуп-толкуп эл келет,

Токтосундан Мукамбет.

Айдыңы чыкпай тап-такыр,

А да келбей кечигет.

Уралынын Кемели,

Узаган бойдон келбеди.

Бабасын тарткан баягы,

Баякундан Нуридин.

Бая эле кетип кайтпады.

Сакиден Асанбек,

Саруунун Сукейи,

Айдыңдын Шыбыйы,

Алыс жактан аларды,

Ашыксам да көрбөдүм,