Кадыр Абакиров - Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Айдыңы тааныш жандарды.

Урумга кеткен эр уулу,

Урманбет ата үч уулу,

Ар немеге тең уулу,

Ач кыйкырык чуу келсе,

Айгай салган үч уулу.

Азаптуу кезде жоо келсе,

Кармашка түшкөн үч уулу,

Кейиш менен кечигишип,

Келбей калган үчөө тең.

Созулуп кеткен үч жол бар,

Сапар келеер үч эр бар.

Үчөөнү күткөн үч жол бар,

Үч эр келбей калды анан

Кара жолдун үстүндө,

Капалуу ый каңгыган.

Ойсул ата жол менен

Ойсоңдой кетип баратат.

Ойроттуу бузаар берендер,

Оо, дүйнө кетти кайрылбайт.

Камбар ата жол менен

Кайрылбай сызып баратат.

Калкынан кеткен бөлүнүп,

Кайрандар эми кайрылбайт.

Баатырлардын айдыңы ай,

Түмөнбайдын Айдыңбай,

Эрөөлдө жоо коргогон,

Эки уулу бар Абыш атанын,

«Уулдарым келет» деп,

Энекем эки тон тиккен,

Уландары не келбейет,

Узун жол үнсүз мелтирейт.

Энеке муңга бөлөнөт,

Ээрчишкендер көрүнбөйт.

Асылдарын күткөн эненин,

Ак санаасы аткарылбай,

Жолду улап келген жок,

Жолбун менен Дүйшөнбай.

Мендиден Акир абабыз,

Кубаттуу эр көрүнөт,

Курмандын Токтокадыры,

Кейишке салып туугандарын,

Келбей калды бу дагы,

Жолду карап телмирип,

Бир-бирден бала жаш калды.

«Эмнең бар тагдыр бизде» деп,

Энелер көзүн жаштады.

Чекирден Дүшөнбай,

Капаны салып бир далай,

Айлына калды кайрылбай.

Канимет, Рыскелдилер ,

Ага менен инилер,

Анан дагы Бердалы,

Турагынан канат кагып,

Туйгундар такыр жаш кетти.

Эли-жерин көрө албай,

Эңсеген ойду жаза албай,

Үч туйгундан айрылып,

Энелер калды кайгырып.

Арбын-арбын айтаар сөз,

Молдоакыйдан Жанкороз,

Олжолуу эр Олжобай,

Атыгайдан Шарыпжан,

Ээрчишип айыл тарапка,

Экөө тең келбей калышкан.

Караандарын күткөн адам,

Кайгылуу ыр жазышкан.

***

Айылдаш бир апам бар эле согуштагы жолдошун эстеп, капаланып ыйлап алаар эле. Мен ойлочумун «Небак өткөн немени эмнеге эстейт» деп. Такыр эле акылы жок бала экемин. Ал өзүнүн тең курбу жаркынын эстеп жаткан тура. Канча жыл өтсө да анын сүйкүм элеси андан бөлүнбөй келе жаткан тура. Кандуу согуш канча адамды какшатты. Канча адамдын жүрөгүнө бүлүк салды. Эмесе ошол жаркындарды унутпай биз да эстей жүрөлү. Эгер алардын баары тирүү болсо, биздин айыл кандай чоң кубанычка бөлөнөөр эле. Алардын арасынан канча азаматтар чыгаар эле. Өткөн өттү деп айлыбыз алар жөнүндө эмнгендир көп эскербей келет.

***

Асылбектин Абдырасул,

Бир үйдөн эки уул,

Эки уул оңой бекенби?

Түтөп кетти дүйнө күн,

Асманга учуп кетти окшойт,

Арбын жагы дүйнөнүн.

Дүйнө деген курусун,

Эки уулдан айрылып,

Агалары жабыр тартты,

Арман алат кокуй күн!

Бир жери кем дүйнөнүн.

Атыгай Колот, Жол Колот,

Айдың көлгө каз конот.

Абалардан айрылсак,

Ак жашообуз не болот?

Тектир-тектир-тектир саз,

Тешик Көлгө каз конот.

Теңтуштан-теңтуш айрылса,

Деги эле жаман иш болот.

Урчук-урчук аскалар,

Учуна барып куш конот.

Уулдан эне айрылса,

Убайымдуу иш болот.

Керме-керме керме тоо,

Керме Тоого куш конот.

Кеткендерден айрылсак,

Кейиткен жаман иш болот.

Адырдагы текени,

Азгырып айдап келейин.

Армандуу кезде жок болгон,

Абалардан кабар берейин.

Каадалуу жазда жол кеткен,

Карачтан Кудайберген,

Кейишке салып туугандарын,

Кеткен бойдон келбеген.

Ачык айрым жайдары,

Аалынын Садыры,

А да келбей калдыбы?

Аралап туулган аймагын,

Ага-ини болуп бир өскөн,

Эшек минип жолдордо,

Ээрчишише бирге өткөн.

Балалыгын Көңдөйдө,

Баё чагын жөнөткөн.

Такиш менен Саякбай,

Кан күйгөн майдандан,

Келбей калды кудай ай!

Талканбайдан Кусейин,

Ыбыкенин Апили,

Бул тарапка келеби,

Көрбөй такыр калдык го,

Көркөм чачкан эрлерди.

Кайта айтамын арманды,

Агалар унут калабы,

Бу дүнөдө табылбас,

Кайра экинчи жаралбас.

Каадалуу Көңдөй уланы,

Кабыл менен Барыктабас,

Агарып таңдын атканы,

Кызарып күндүн батканы.

Кылымга татыр эрлерди,

Кыдырып чыксам табамбы?

Уулдардын атасы,

«Уландарым келет» деп,

Эки туйгун таптаган,

Элден окчун бактырган.

Кабар катты бере албай,

Карарып кара жол жатты.

Айдыңдуу уулдар келбеди,

Ата кушун агытты.

Кат кабарын бере албай,

Карарып кара жол жатты.

Жаратылыш ыр терметип,

Ушунчалык сырдуудай.

Туулган жерге кайтып келип,

Сыбызгытып чоор тартпайт.

Сырдыбай менен Абдырай.

Эстеп эки баланы,

Акмат чал такыр кайгырды.

Ак Эчкиде чуу барбы?

Ала Тоону күүгө салып,

Сайрап жаткан улары.

Турусбектен: Шейше, Темиркан,

Эки уулдан үн чыгабы?

Эки уул үнүн бербеди,

Энекесин күттүрүп,

Эңсеген жерге келбеди.

–Эй, иничек, иничек,

Кимди издеп жүрөсүң?

Айдың талаа, түзөңдү,

Аралап алып өтөсүң?

– Капам менин бир далай,

Эки агам бар эле,

Төлөн менен Карыбай,

Самен чалдын уулу эле,

Көрдү бекен ким бирөө?

–Эки агаңды көрбөдүк,

Андан башка не дейбиз.

Кайтпай калды согуштан,

Кара кагаз бергенбиз.

Касиеттүү жер делет,

Калдайган Көңдөй байыртан.

Көңдөйлүк болуп аталган.

Казак менен Кабакан.

Уулдары Сатынын.

Булар да келбей калышкан.

Эки агама эстелик деп,

Ушул ырды жараткам.

Токбайдан үч уул бар,

Үчөө үч ат минди эле,

Кара Колот жолун өрдөп,

Кан майданга кетти эле.

Небак бүткөн майданда,

Үч жолочу келе элек.

Кеткен бойдон айлына,

Келип салам бере элек.

Башына үйүп кайгыны,

Ата-эне жаман кайгырды.

Агат көлдөп көз жашы,

Аппак болгон чачтары,

Тирүүлөй көрүп азапты,

Ушунчалык чарчашты.

Малын багып оокат кылган,

Маамбектен эки уул бар.

Мукамбет менен Мустаке,

Кан майданга кетеерде,

Эки уулга арнап ата-эне,

Эки терек тикти эле,

Саатты кууп күн өттү,

Күндү кууп ай өттү,

Айды кууп жыл өттү,

Эбегейсиз закымдап,

Элек элеп заман өттү.

Эки уулдан дарек жок,

Дарек эмес кабар жок.

Эки терек дүпүйүп,

Алыс жактан көрүнүп,

Карап эки теректи

Ата-энеси жаш төгүп,

Алар эчак жок болушкан,

Алтын башка кайгы үйүп.

Атаны кокуй кор дүйнө,

Кор дүнө эмес жок дүйнө.

Калдайып көктө көрүнүп,

Каргалар учуп каркылдайт.

Кайгырган менен айла жок,

Кайрандар эми табылбайт.

Жон-жондордон көрүнүп,

Жорулар учуп салпылдайт,

Жооткон менен айла жок,

Жоголгондор табылбайт.

Эчен-эчен эр өттү,

Эр өтпөсө ким өттү?

Асман толгон ызы-чуу,

Айгайлаган чуу өттү.

Алдыда баштап жол салып,

Ат көтөргүз бирөө өттү,

Манас айтып бапылдап,

Шумдуктана шаңкылдап,

Бакир талант дагы өттү,

Комуз черте, үн салып,

Кой десе болбой, күү чалып,

Күрөңкөйдөн Касейин,

Күмүш үндүү бу өттү.

Керүү белди жайлаган,