Кадыр Абакиров - Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Кайгыны бирге көрүшүп,

Кубанычты тең бөлүшүп,

Бирге көрүп баардыгын,

Кадимки Бек атанын,

Булар тондуу балдары,

Арбагын сыйлайт атанын.

Кыйлага аты таанылган,

Кырымга чейин тараган,

Кыйбай келдиң Көңдөйгө,

Кыпчак тууган аман бол!

Саруулап алыс жол жүрүп,

Саргайып келдиң Таластан.

Берешен тукум экен деп,

Беккулу уулу саа жаккан.

Арып келип Таластан,

Ит агытып, куш салган

Бек атанын жеринен,

Бейпилдик алып даарыган.

Кыр ылдый учкан кыргыек,

Кызыгып карайм бул кезде,

Кыз беришип алышмай,

Кылымдан бери сыйлашмай.

***

Түлкү өтпөс түнөк жол

Түн ичинде шыбырт мол.

Кыйлага сапар узаган

Кымбаттуум менин аман бол!

Карышкыр өтпөс кайчы жол,

Карангы жерде шыбырт мол.

Алыска сапар узаган,

Ардактуум менин аман бол!

Жоноктой кеткен кашка жол,

Жолочу кеткен башка жол.

Жол улап кетип жатасың

Жолдошум менин аман бол!

Жар бойлоп кеткен кашка жол,

Жатындаш кеткен башка жол.

Жабыгып кетип жатасың,

Жаркыным эми аман бол!

***

Атыгайдын алты уулу,

Алты күлүк таптаган.

Ат чабышта байгени,

Алабыз деп мактанган.

Алп атанын алты уулун,

Арбак колдоп даарыган

Туйгун болуп көктө учуп,

Туш-туш жакка тараган.

***

Тукумдан-тукум уланып,

Шооруктан чыккан Кошубай.

Атадан уулдар уланып,

Аңгемем жайы ушундай.

Адылдан беш уул бар үчүн,

Беш боз үй, да беш түтүн.

Беш аргымак кишенейт,

Бешөөнө беш эр минет

Беш тарапка жол кетет.

***

Кошубайдан үч уул бар,

Тоодогу үйдүн өзүнөн.

Үч жол кетет уланып,

Үч эр чыкты камдана,

Бири-биринин артынан

Чоң жүрүштү улашып.

***

Түгөл кыдыр даарыган,

Түмөнбай, Кулет бир тууган.

Бир атадан куралган,

Тукуму өсүп уланган,

Уулдары эр жетип,

Туйгун таптап куш салган.

***

Чыгаан уул аталып,

Чынгыштан: Жоомарт, Элчибай.

Эбиреп айтсам баянын,

Элимдин жайы ушундай.

Арттын уулу Саадабай,

Агылтып жылкы айдаган.

Саймалуу Төш өтөктүн,

Сайроонуна мал жайган.

Качанкы өткөн атанын

Санжырасын айтканда

Бажырайып элестин

Баяны чыгып калдайган.

***

Баястандын алты уулу

Айдың Көлдү жайлаган.

Ак шумкары колунда

Агылжым тоону айланган.

Арча бешик өңөрүп,

Апалар сапар аттанган,

Бай атанын алты уулунан

Жолдор кетип чубалган,

Бешөөнөн тукум уланган,

Сыдык ата тукумсуз,

Сыздап келип куураган,

Жараткан да тагдыр да,

Корккон жокпу убалдан.

***

Биздин Көлөй атабыз

Боз үйлөрдү көтөрүп,

Жыгачтарды кынаган,

Ууктарын жасаган,

Түндүгүн бийик көтөрүп,

Жыгач уста аталган,

Эгин эгип, мал баккан,

Эмгек менен даңкталган.

Кара көйнөк атанын,

Аты калды аталып.

***

Ар-намыстуу эмгекчил

Заты келет аталып,

Алкынтып күлүк байлаган,

Ар ишин укмуш шайлаган.

Артуу-артуу жол басып,

Ак шумкарын колго алып

Агылжым тоону айланган.

Атак даңкы кем эмес,

Алыскы даңктуу байлардан,

Ааламга кетип атагы,

Мамай деген атанын,

Маанилүү маңыз кеп айтып,

Атыгай ата таралган.

***

Кара тоонун боорунан,

Калдайып бир куш учту.

Канаттары далдагай

Кыраан экен укмуштуу.

Калдайып эл башкарып,

Канай деген эр чыкты.

Арстандай бакырса,

Айбатынан жан чыкты.

Эрөөлдө намыз бербестен,

Эч бир кепти жебестен.

Тоо жүрөк экен шумдуктуу.

***

Адырда жүргөн сүлөсүн,

Сүлөсүн дагы түлөсүн.

Күмүш жүнү жылтылдап,

Күн нуруна түрлөнсүн.

«Сүлөсүндү кармайм»– деп

Жамаке мерген жөнөсүн.

Жака кылып терисин,

Жарашыктуу эр өтсүн

***

Мен төрөлүп өскөн жерди түн буурулу каптап турат. Баардык жерде караңгылык. Айлананы аяр карап эки жакка кулак түрөм. Ушул караңгы түндөрдө, өткөн күндөрдү ойлонуп турам. Балалыгым өткөн адыр-түздөрдү таба албай турам. Бир гана Тескей Тоом, Бир гана Күңгөй Тоом далдаят. Ортосунда балалыгым өткөн Темир-Канат кыштагым калдаят. Асманда нур чапчып алыскы жылдыздар жымыңдап турат. Алар менин келечегим сыяктуу сезилет. Ушул кезде ойго батып, ата-бабанын баскан жолун эстеп турам. Алардын карааны менден эчак алыстап кеткендей. Асманда жымыңдаган жылдыздар бир нерсени сүйлөшкөндөй болушат. Балким биздин ата-бабанын сырдуу жолун сүйлөшүп жаткандыр. Түн -тынчтык, күн- күрөш ак эмгек менен эс алайын дедим. Уйкум келди уктайын. Түш көрөйүн, түшүмдө туулган жерди, энекемди, балалыгымды көрүп калаармын. Жана да туулган жерим сен да уктап эс ал.

***

Күлүктүн шүйүп куйругун,

Күндүк жерге ат чапкан.

Жан адамга көрсөтпөй,

Жабуулап жорго таптаган.

Сынчыларды алдырып,

Сыпайы гана сындаткан.

Комузчуга черттирип,

Кошуп аны ырдаткан.

Ашуу Төр, Арпа Тектирге,

Айдатып жылкы бактырган.

Айтылуу Чоң Таш жайлоого,

Аралата мал жайган.

Арбын ишти шай кылган,

Ашыга жорго салдырган.

Алыскы даңктуу байларга,

Чабаганды чаптырган.

Тамак-аш коюп алдына,

Таттуулук менен сыйлаган.

Атыгайдын сан жылкы,

Карааны бар көп жылкы.

Айдаганы миң жылкы,

Өзү минген бир жылкы.

Көйкөлгөн өтөк жайлаган,

Көргөн адам таң калган.

Ырыстуу адам экен деп,

Ырчылар аны мактаган.

Атыгайдын сан жылкы,

Аралап өтсө жер менен

Адыр-адыр бел менен,

Дүйнөгө шоокум- шоот тарап,

үңгүрөгөн кең аймак,

Жылкылар сууга киргенде,

Сан жетпеген туяктан

Таза суу ылай, кир болгон,

Өркөнү өсүп чар тарап,

Өрөөндөр күүгө оронгон.

Таза жел согуп аймалап.

***

Кара Колот тарапка,

Каркыралар өтчү эле,

Касиеттүү куш тура,

Каркыранын өзү эле.

Катары менен бараткан,

Каркыранын көчү эмес,

Бабалардын көчү экен.

Биз кетели көч менен

Биригип алып эл менен.

***

Сүлүк кара ат байлаган,

Сүрүп жылкы айдаган.

Сүйкүмдүү Сүттүү булакты,

Сүйөр ата жайлаган.

***

Аттарды кууп такымдап,

Алдыңкы жайга жакындап,

Чарчабастан күлүк чаап,

Чабандес бала дагы өткөн.

Капсалаң оор учурда,

Эл башкарып барбайып,

Карааны тоодой калдайып,

Канай баатыр бу өткөн.

Эл жер үчүн күйүнүп,

Жорго таптап жол жүрүп,

Ат аябай мол жүрүп,

Карач баба бу да өткөн.

***

Бабалардан салт улап

Байыркыны тууралап,

Күлүк таптап ат чапкан,

Күүдөн тайбай жарышкан,

Атыгайдын аргымак,

Абада учуп каалгыган.

Ат көрүнбөй тап-такыр,

Алыстап чаңы таралган.

Атыгайдын Куласы,

Аргымактын күлүгү

Аяны элге тараган.

«Көркөмү укмуш экен» деп

Көргөн адам таңданган.

Кайыптан бүткөн жаныбар,

Капталында канат бар.

Караңгы түнгө кабылып,

Таптап жүргөн адам бар.

Бийик тайгак жол келсе,

Бир изин жаза баспаган.

Акылы тунук жаныбар,

Айбандан башка жаралган.

Арман күн ушул дүйнөдөн,

Ат көтөргүс эр өттү.