Ганс Андерсен - Казкi (на белорусском языке)

- Я б аддала ўсе свае сотнi гадоў за адзiн дзень чалавечага жыцця, прамовiла русалачка.

- Глупства! Не трэба i думаць пра гэта! - сказала старая. - Нам тут жывецца куды лепш, чым людзям на зямлi!

- Значыць, i я памру, стану марской пенай, не буду больш чуць музыкi хваляў, не ўбачу нi дзiвосных кветак, нi чырвонага сонца! Няўжо я нiяк не магу пажыць сярод людзей?

- Можаш, - сказала бабуля, - няхай толькi хто-небудзь з людзей палюбiць цябе так, што ты станеш яму даражэйшай за бацьку i мацi, калi ты завалодаеш усiм яго сэрцам i ўсiмi думкамi, калi ён ажэнiцца з табой i паклянецца ў вечнай вернасцi. Але гэтага не можа быць нiколi! Бо тое, што ў нас лiчыцца прыгожым - твой рыбiн хвост, напрыклад, - людзi лiчаць брыдкiм. Яны нiчога не разумеюць у прыгажосцi; на iх меркаванне, каб быць прыгожым, трэба абавязкова мець дзве нязграбныя падпоркi - ногi, так яны iх называюць.

Русалачка глыбока ўздыхнула i сумна паглядзела на свой рыбiн хвост.

- Будзем жыць - не тужыць! - сказала старая. - Павесялiмся ўдосталь, трыста гадоў - тэрмiн немалы... Сягоння вечарам у нас у палацы баль!

Вось было хараство, якога не ўбачыш на зямлi! Сцены i столь танцавальнай залы былi з тоўстага, але празрыстага шкла; уздоўж сцен радамi ляжалi сотнi вялiзных пурпуровых i травянiста-зялёных ракавiн з блакiтнымi агеньчыкамi ўсярэдзiне; агнi гэтыя ярка асвятлялi ўсю залу, а праз шкляныя сцены - i мора вакол. Вiдаць было, як да сцен падплываюць чародкi вялiкiх i маленькiх рыб, i луска iх пералiваецца золатам, серабром, пурпурам.

Пасярод залы вада бегла шырокай плынню, i ў ёй танцавалi пад свае дзiвосныя спевы вадзянiкi i русалкi. Такiх цудоўных галасоў не бывае ў людзей. Русалачка спявала лепш за ўсiх, i ўсе пляскалi ёй у ладкi. На хвiлiну яна павесялела з думкай аб тым, што нi ў кога i нiдзе, нi ў моры, нi на зямлi, няма такога цудоўнага голасу, як у яе; але потым яна зноў пачала думаць пра надводны свет, аб прыгожым прынцу, i засумавала. Непрыкметна выслiзнула яна з палаца i, пакуль там спявалi i весялiлiся, маркотна сядзела ў сваiм садку. Раптам зверху данеслiся гукi валторнаў, i яна падумала: "Вось ён зноў катаецца на лодцы! Як я люблю яго! Больш, чым бацьку i мацi! Я належу яму ўсiм сэрцам, усiмi сваiмi думкамi, яму я б ахвотна ўручыла шчасце ўсяго майго жыцця! На ўсё б я пайшла - каб толькi б мне быць з iм. Пакуль сёстры танцуюць у бацькоўскiм палацы, паплыву ж я да ведзьмы марской. Я заўсёды баялася яе, але можа, яна штосьцi параiць цi як-небудзь дапаможа мне!"

I русалачка паплыла са свайго садка да бурлiвых вiроў, за якiмi жыла ведзьма. Яшчэ нi разу не даводзiлася ёй праплываць гэтай дарогай; тут не раслi нi кветкi, нi нават трава - навакол быў толькi голы шэры пясок; вада за iм бурлiла i шумела, як пад млынавым колам, i ўцягвала за сабой у бяздонне ўсё, што толькi сустракала на сваiм шляху. Якраз мiж такiх бурлiвых вiроў i давялося плыць русалачцы, каб трапiць у той край, дзе ўладарыла ведзьма. Далей шлях ляжаў праз гарачы пузырысты iл, гэтае месца ведзьма называла сваiм тарфяным балотам. А там ужо было рукой падаць да яе жытла, абкружанага дзiўным лесам: замест дрэў i кустоў у iм раслi палiпы - паўжывёлiны-паўраслiны, падобныя на стогаловых змеяў, якiя вырасталi проста з пяску; галiны iх былi падобныя на доўгiя слiзготкiя рукi з пальцамi, звiвiстымi, як чарвякi; палiпы нi на хвiлiну не пераставалi варушыцца ад кораня да самай верхавiны i хапалi гнуткiмi пальцамi ўсё, што толькi iм траплялася, i ўжо больш не выпускалi. Русалачка з перапуду спынiлася, сэрцайка яе закалацiлася ад страху, яна гатова была вярнуцца, але прыгадала прынца i набралася смеласцi: моцна завязала вакол галавы свае доўгiя валасы, каб у iх не ўчапiлiся палiпы, скрыжавала на грудзях рукi i, як рыба, паплыла мiж агiдных палiпаў, якiя цягнулiся да яе сваiмi звiвiстымi рукамi. Яна бачыла, як моцна, нiбы жалезнымi абцугамi, трымалi яны сваiмi пальцамi ўсё, што ўдалося iм схапiць: белыя шкiлеты людзей, якiя ўтапiлiся, карабельныя рулi, скрынi, косцi жывёлiн, нават адну русалачку. Палiпы злавiлi i задушылi яе. Гэта было страшнейшым за ўсё.

Але вось яна апынулася на коўзкай лясной паляне, дзе кулялiся, паказваючы брыдкае жаўтаватае пуза, вялiкiя, тлустыя вадзяныя вужы. Пасярод паляны быў пабудаваны дом з белых чалавечых касцей. Тут жа сядзела сама марская ведзьма i кармiла з рота жабу, як людзi кормяць цукрам маленькiх канарэек. Агiдных вужоў яна называла сваiмi кураняткамi i дазваляла iм поўзаць па сваiх вялiкiх наздраватых, як губка, грудзях.

- Ведаю, ведаю, чаму ты прыплыла! - сказала русалачцы марская ведзьма. Глупства ты задумала, але ж я ўсё-ткi дапамагу табе - на тваю ж бяду, мая прыгажуня! Ты хочаш пазбавiцца ад свайго хваста i атрымаць замест яго дзве падпоркi, каб хадзiць, як людзi. Хочаш, каб юны прынц пакахаў цябе.

I ведзьма зарагатала так гучна i брыдка, што i жаба i вужы пападалi з яе i пляснулiся на пясок.

- Ну добра, ты з'явiлася ў самы час! - працягвала ведзьма. - Калi б ты прыйшла заўтра ранiцай, то было б позна, i я не магла б дапамагчы табе раней, чым у будучым годзе. Я прыгатую табе пiтво, ты возьмеш яго, паплывеш з iм да берага яшчэ да ўсходу сонца, сядзеш там i вып'еш усё да кроплi; тады твой хвост раздвоiцца i ператворыцца ў пару стройных, як сказалi б людзi, ножак. Але табе будзе так балюча, быццам цябе пранiжуць вострым мячом. Затое ўсе, хто цябе ўбачыць, скажуць, што такой прыгожай дзяўчыны яны яшчэ не сустракалi! Ты захаваеш сваю плаўную паходку - нiводная танцоўшчыца не параўнаецца з табой, але памятай: ты будзеш iсцi як па вострых нажах, i твае ногi будуць крывянiць. Вытрымаеш усё гэта? Тады я дапамагу табе.

- Так! - сказала русалачка дрыготкiм голасам, падумаўшы аб прынцу.

- Памятай, - сказала ведзьма, - калi ты набудзеш чалавечы выгляд, табе не зрабiцца зноў русалкай! Не ўбачыш ты нi марскога дна, нi бацькоўскага дому, нi сясцёр. А калi прынц не пакахае цябе так, што забудзе дзеля цябе i бацьку i мацi, калi ты не завалодаеш усiм яго сэрцам i калi ён не ажэнiцца з табой, ты загiнеш; на першым жа досвiтку пасля яго жанiцьбы з другой тваё сэрца разарвецца на часткi, i ты станеш пенай марской.

- Няхай! - сказала русалачка i збялела як смерць.

- А яшчэ ты павiнна заплацiць мне за дапамогу, - сказала ведзьма. - I я нятанна вазьму! У цябе дзiўны голас, iм ты i думаеш зачараваць прынца, але ты павiнна аддаць гэты голас мне. Я вазьму за свой бясцэнны напой самае лепшае, што ёсць у цябе: бо я павiнна прымяшаць да напiтка сваю ўласную кроў, каб ён стаў востры, як лязо мяча.

- Калi ты возьмеш мой голас, што ж застанецца мне? - запытала русалачка.

- Твой вельмi прыгожы твар, твая плаўная паходка i твае гаваркiя вочы гэтага дастаткова, каб пакарыць чалавечае сэрца! Ну годзе, не бойся: высунеш язычок, i я адрэжу яго ў аплату за чарадзейны напой!

- Добра! - сказала русалачка, i ведзьма паставiла на агонь кацёл, каб зварыць пiтво.

- Чысцiня - лепшая прыгажосць! - сказала яна i выцерла кацёл вязкай жывых вужоў.