Магомедшапи Минатуллаев - Абусупиян Апенди – уьмметни берекети

Мажлисни раиси Тажутдин Къадиев ачувлу кюлеп:

– Олай буса бизин имам Шамиллер бил мей юрютген экен оланы ишлерин? – дей.

– Биревлер бир затны этген деп, олагъа къарап, ол ишни этмеге ярамай. Китаплар булан оьлчемеге герек бола. Оланы иши бизге гьужжа (далил) тюгюл. Бизге гьужжа китаплардагъы зат. Олай болса да, Шамил ни заманы башгъа, гьалиги заман баш гъа. О заман гелген орусланы къасты бизин вилаятыбызны къолгъа алмакъда, оьзлер гьаким болмакъда эди. Гьалиги орусланы буса олай къасты ёкъ. Шамилге имам де мек – яревкелени иши болма герек. Оьзю Шамил имамман деп айтмагъан буса да ярай. Истамбулдагъы имамгъа кагъыз язып, ондан изну булан юрютген болма да ярай. Гьали не болса да, оьзю этген затгъа ол жа вап бере, биз этген затлагъа Аллагьу Тааланы алдында бизге жавап берме тю шер, – деп токътатгъан Абусупиян апенди мажлисни раиси Тажутдинни де.

Баягъы Нажмутдинни сюркюччюсю, дурангили Ибрагьим къади Абусупиян апендини къаршысына сёйлеме чыгъа, тек далиллер гелтирме болмай, бош ём макъны сёйлеп олтура.

Сонг Улакъаев Мустафа къади, жюнгю тейли Юсуп къади ва оьзге тюрлю алим лер Абусупиян апендини сёзюн гертилеп сёйлегенлер. Чинкдеси, шо вакътилер Абусупиян апенди гьоцоцлу Нажмут дин тутгъан ёл тюз тю гюл экенни исбат этеген макъалалар да чыгъаргъан болгъан. Имам бол ма гьасиретлигинден оьлюп барагъан Нажмут дин, мурадына етмеге Абусупиян апенди оьзюне бек тогъаслыкъ этип тура гъангъа яв юреги ярылып:

– Гьей, Акайны уланы, аста къой, – деп ачувлу башлагъанда Абусупиян ону шос сагьат бёлюп:

– Биринчилей, мен къазанышлы Арс ланбек Акай къадини уланыман. Экин чилей, мен ону уланы экенге оьктем болсам тю гюл илыкъмайман. Тарыкъ болса, шону уланы экенимни тёш берип ай тып да боламан. Уьчюнчюлей, сен Нажмут дин, оьзюнг аста да, алаша да къой, – дей Абусупиян апенди.

– Сен мени гьали де танымайсан, – деп давам эте Нажмутдин сёзюн.

– Воллагь, таныйман писти-пистин ге ерли. Бир ашавда бир къой ашайгъан, гётерип салмаса атгъа минип болмайгъ ан, туздан толгъан харал къапдай бо луп, атны сыртын чёкдюрюп, сындыра къоягъан гьоцоцлу Нажмутдинсен, – дей Абусупиян сабур кюйде.

– Сен мени булан эришме. Бил, мен – денгизмен, сен – кёлсен. Макъалаларынг булан не оьрлюкге етдинг? – дей Наж мутдин бирден-бир къарсалап, шайтан лы гишидей акъырып – къычырып.

Абусупиян апенди буса бир де къарса ламайлы, гьамангъы саламатлыгъы булан огъар гьазиринде:

– Сен де бил, Нажмутдин, гьакъыллы, авлия деп башгъа биревню де мангалайы на язылып болмай, адам авлиямы, гьакъыллымы сёзюнден билине. Шунда сени авзунгдан чыкъгъан сёзлер, сен оьзюнгню оьзгелерден оьр гёрегенни исбат этди. Шо буса бизин ислам динде, шариатда лап да сёгюлген къылыкъ. Демек, сен имам бол ма тийишли адам тюгюл экенлигингни оьзюнг ашкере аян этдинг. Сонг да, сен тюз айтдынг, Нажмутдин, сен – денгиз сен, мен – кёлмен. Тек сен бирдагъы бир зат ны бил, сени сувунгну бирев де ичмей, мени кёлюмден буса бары да халкъ пайда лана, – деп жавап бере Абусупиян апенди. Оланы арасында булай сёз болгъанны эшитген тёбенкъазанышлылар энни гьо цоцлу Нажмутдин оьзлени юртлусун гьы зарламагъа башлар деп гьалекленгенлер. Сонг булай чара гёрюлген: Абусупиянны якъламакъ учун савутлангъан адамлар, ону уьюню ювугъундагъы къабурларда яшынып, бир жуманы узагъында къара вул этип тургъанлар.

Очарда ондан-мундан лакъыр юрю люп турагъанда Абусупиянны аты чыгъа. Адамлар биринден-бири алып, ону били мини теренлигин, пагьмулулугъун, сабур лугъун-саламатлыгъын айтып йиберелер.

Ажайып тизив къылыкълары, асил хасиятлары булангъы, пайхаммар йи мик таза, гьалал адам. Гиши булан, гюн йимик иржайып, илиякълы, исси тюгюл сёлемес. Оьзюне гишини мукънатисдей тартып къоягъан, оьтесиз таъли тили бар. Инсангъа-жангъа, тереклеге, гьаси ли, негер де жаны авруйгъан адам. Оьзю ню айыбындан хомурсгъаны да оьлтюр межек! – дей бириси.

– Воллагь, асил адам! Ону сабурлугъ ун-саламатлыгъын айтып битдирме де къыйын. Ким не этсе де, не айтса да къар саламас, ачувланмас, авзундан билип билмей гьеч аччы сёз чыгъармас, – дей башгъасы.

– Тавларда да, ташларда да ёкъдур дагъы артыкъ сабурлукъ ва чыдамлыкъ, – дей бирдагъысы.

Очардагъыланы арасындан бир хыр часы, кёп эришме сюегени:

– Макътап, кёкге чююп йибермегиз гьали! Шонча да сиз айтагъан кюйде бол магъа бир де амал ёкъ. Темир-таш болуп къалмагъандыр, ол да бизин йимик инсан чы. Мен шону ачувландырма да не билей им, воллагь, шайтанлы этип, оьр-оьрге атылтма да боламан, – дей.

Хырчагъа кёплер къаршы чыгъа.

– Къайдагъы затдыр! Болмажакъсан. Сен гьали де Абусупиян ны танымайсан! – дей олар.

– Болма да алай боларман, бир къарап туругъуз гьали! – деп, ол Абусупиянланы къапусуна багъып тербене.

Тёбен Къазанышны жамияты Абусу пиянгъа топуракъларын сугъарагъан сув гезикни юрютмекни тилеген болгъан. Шону багьана этип, хырча бир гьилла ой лаша. Абусупиянны уьюнден чыгъарып:

– Бизин сув гезигибиз къачан ете? Би лип гел деп атам йиберген эди, – дей ол.

Яхшы этгенсен, къулум, гелип. Бус сагьат айтарман, – деп Абусупиян уьйге гирип, тептерин алып чыгъып, ондагъы сиягьгъа [1] Сиягь – список къа рап, оланы гезигин айтып бере.

Аз заман гетип, хырча дагъы да Абусу пиянгъа бара:

– Сув гезигибизни унутуп къалдым, бирдагъы айтсана, – дей.

Абусупиян бирден-эки де болмай, юваш кюйде:

– Вёре, къыйналма, балам. Инсан шо лай зат, унутуп къоймагъа бола. Бусса гьат, – деп, алдын йимик уьйге гирип, сиягьны алып чы гъып, къайтара оланы гезигин айта. Сонг:

– Токъта гьали, дагъы да эсингден чыгъып къалса ким биле, язып берип де къояйым, – деп, къолуна гезиги язылгъан кагъызны тутдура.

Арадан бираз заман оьтюп, шо хыр ча Абусупиянны абзарына уьчюнчюлей геле. Къычырып уьйден чыгъарып:

– Шо сен берген кагъыз гесек кисемден тюшюп къалгъан. Атам урушуп бакъдыр гъан бирдагъы, – дей.

– Нете о тарыкъсыз зат саялы урушуп. Вёре, кепингни бузма, буссагьат, – деп, Абусупиян языв этеген уьюне гирип гете. Янгыдан кагъызгъа язып чыгъып: – Ма, балам! Тас этип къойсанг, бир дагъы гелерсен. Вёре, атанг талчыкъмасын, – дей шо гьамангъы саламат кюю булан. Сонг хырча тувра очаргъа барып: – Утдурдум! Сиз айтагъангъа мюкюр мен! Воллагь, сиз айтагъандан да артыкъ экен! Не ажайып асил адамдыр! Дюньяда гьеч вали адам бар буса, Абусупиян бол магъа герек. Абусупиян! Бизин Абусу пиян!!! Менден, мендей къыйывсуз лардан башлап, гьар бир адамда шолай сабурлукъ, чыдамлыкъ болмагъан сонг хайыр ёкъ эди. Бугюнден сонг, Абусупи яндан уьлгю алып, эришме сюеген хырча хасиятымны ташлама къасткъылажакъ гъа сизге сёз беремен! – деп ант этген.

Абусупиян апендиден дарс алмагъа ге лип, Къазанышда биз бир нече паравуллу яш бар эдик. Бир гюн ол ёкъда, биз гьая сызлыкъ этип, бир мишикни къуйругъу на чакъалары булангы темир къутукъну тагъып йиберип, жанны негъакъ къый нагъан эдик. Къачгъан сайын онда-мун да урунуп, къутукъну зангырагъан таву шундан эпсиз къоркъуп, ари-бери къача туруп тазза гьалсыз болуп, ахырда бир ягъына багъып ёкъ болуп гетген эди. Сонг о мишикге не болду буса да билмедик, ол шо арагъа дагъы гелип гёрюнмеди.