Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

Ой, пара нам, госцi, ой, пара дахаты!"

I нейкi жаль няяснай страты

Ад гэтай песнi патыхае.

На свеце ўсё канец свой мае,

I ты, мiнуцiна змяркання,

Спяеш нам песню расставання.

I госцi свой банкет канчаюць,

Адны другiм дабра жадаюць,

А ў час апошнi развiтання

Стаялi цмокi цалавання.

- Ну, выбачайце ж, не крыўдуйце!

Калi што кепска, то даруйце!

XIV. ДАРЭКТАР

Зварот пары, знiканне лета...

То - водгулле душы паэта,

То - смутны вобраз развiтання,

То - струн дрыгучых замiранне,

Натхненнай песнi жаль сардэчны,

Жыцця i смерцi - сымбаль вечны!

I люб i смуцен час прыгоды,

Калi душа ўсяе прыроды

З тваёю злучыцца душою

Ў адным суладдзi i настроi!

I ты маўчыш, маўчаць i далi,

Як бы ў адной агульнай хвалi,

Ў адной асветленай часiне

Жыццё злучыла свае плынi

I бег свой вечны прыпынiла,

I неба твар свой адчынiла.

На залаты парог паўдзення

Скрозь бела-руннае адзенне

У багне неба ясна-сiняй

Ступае сонца, як багiня,

I стрэлы-косы раскiдае,

Як чараўнiца маладая.

Пад гэтай ласкаю зiяння,

Ўспагадна-добрага ўзiрання,

Ўсё заспакоiлася: неба,

I поле знятага ўжо хлеба,

I гэта даль, i лугавiны...

На нiцях белай павуцiны

Прывозяць восень павучкi.

Яе красёнцы, чаўначкi

У моры лесу мiльгатнулi

I лiсце ў багру апранулi;

I з кожнай лiсцевай галоўкi

Глядзiць твар восенi-свякроўкi.

Павее ветрык - шурхнуць травы:

Няма ў iм ласкi, нi забавы.

Не - то не шолах каласочкаў,

Не смех блакiтных васiлёчкаў

У межах росных збажыны;

Не - то не музыка вясны,

А цiхi жаль i нараканне,

З жыццём i з сонцам развiтанне.

Шыбуюць гусi ў край далёкi

I жураўлi ў той самы край.

- Бывай жа, лецейка, бывай!

Бывайце, родныя валокi!

- Ну, - кажа раз Мiхал, - як будзе?

Ўжо вучаць дзецi ў школцы людзi;

Пара б i нашым за навуку...

Аддаць у школку iх - не ў руку:

Давай харчы, наймi кватэру...

I бацька тут, як на паперу,

Стаў вылiчаць расходы, страту

I кончыў тым: лепш к сабе ў хату

Не трэба й кланяцца Яхiму

Наняць дарэктара на зiму,

Ну хоць бы Яську Базылёва.

- Дамо рублёў тры i - гатова!

А хлопец спрытны да навукi.

- Ну, Яська - майстар на ўсе рукi:

Як да сярпа, так i да кнiгi.

Але цi будуць хлопцы слухаць?

Каб не прыйшлося часам нюхаць

Яму ад вучняў сваiх хвiгi?

Антось заўважыў. - Як-то хвiгi?

Няхай асмеляцца, псялыгi!

Ўскiпеў Мiхал: - А гэта што?

Як адсвянцаю разоў сто,

Як адлуплю - тры днi не сядзе!

Тут вочы ўнiз спускае Ўладзя

Ды слова ўставiць смеласць мае:

- Я больш забыўся, як ён знае...

- О, ты разумны! ты ўсё ўмееш.

А пяць ды два не зразумееш:

Дурны ў задачах, як дубiна!

Спыняе бацька грозна сына.

Але вучыцца мне без дуру,

А не - як з гада спушчу скуру!

Ўсё разумець павiнны самi!

I бацька ўсiх абвёў вачамi,

Кiўнуў выразна на аборку.

На тым i кончылi гаворку.

Яшчэ дарэктар не з'явiўся,

А Ўладзя хлопцам пабажыўся,

Што ён за вуха ўзяць не дасца,

Няхай лепш возьме яго трасца!

У дзве нядзелькi па Пакровах

Прывезлi Яську ў лапцях новых;

За iм два боты без абцасаў

Насiў iх Яська з даўнiх часаў,

Ад брата "Кiксы" дасталiся

На ўсякi выпадак няслiся.

- Ну, вось дарэктар вам, глядзеце!

Мiхал кiвае тут на Яську.

За кнiгi заўтра i за ўказку,

Бо грошы бацькавы - не смецце,

Каб мне вучылiся старанна!

Не патураць iм анiзвання!

Мiхал звярнуўся к "дарактору":

- А не паслухае каторы

Цягнi за вуха на каленi:

Знайду лякарства я ад ленi!

А будзе йсцi навука туга,

Падгонiць бацькава папруга!

Стаялi хлопцы i маўчалi,

На Яську зрэдку паглядалi;

А сам дарэктар, з вузел ростам,

Ў сваiм уборы бедным, простым,

У зрэбных портках i кашулi,

Стаяў, як бы яго прыгнулi,

Такiм мiзэрным i маўклiвым,

У халаце суконным сiвым.

Счакаўшы трошкi, ён ачнуўся,

Прыйшоў у памяць, азiрнуўся.

Ён знаў усiх, i яго зналi;

З Уладзем колiсь сябравалi,

Але цяпер не тыя часы

Рабiць нязручна выкрунтасы,

Бо цвёрда помнiць, ведаць трэба:

На iм ляжыць цяпер вучэба.

Ён толькi летась скончыў школку

I веды меў у адну столку,

Ды й тых патрацiў з палавiну,

У поле гонячы скацiну.

Таксама хлопцы разважалi

I, як трымацца з iм, не зналi:

Цi мець яго запанiбрата,

Цi лепш з iм быць далекавата.

Уладзiк зараз - шмыг у дзверы!

(Такiя меў ужо манеры.)

Ды йшоў пынiць ён гаспадарку.

З навукай хлопец штось не ладзiў,

А Еўтушэўскi яго гадзiў,

Ярэмцам клаўся ён на карку.

Алесь за комiнак схаваўся,

Адтуль на Яську прыглядаўся

I думаў там сабе без шуму

Якуюсь смешную, знаць, думу,

Бо зрэдку ўголас усмiхаўся.

Яшчэ раз Яська азiрнуўся,

Павесiў шапку, распрануўся

Як вузел, хлопец невялiчкi!

Крыху маркотна з непрывычкi,

Бо тут так цiха, глухавата;

Лясы, кусты i адна хата;

Тут жыць сапраўды страшнавата:

Лагчыны, ямiны, раўкi

Тут, пэўна, шворацца ваўкi

I злыднi ходзяць, ваўкалакi...

Папаўся ён тут, небарака!

А лес пануры i страхлiвы.

Дарэктар наш быў палахлiвы;

Няма нi веры, нi надзеi

На вельмi добрыя падзеi.

Эх, цяжка жыць тут будзе, цяжка!

I нават каецца наш Яська,

Нашто даваў ён сваю згоду.

Каб знаў - не ехаў бы ён зроду,

Бо прападзе ён тут, як мыш,

Але ўжо выпiлi барыш,

I сам ён чарку выпiў. Шкода!

У запек Яська йдзе, садзiцца

Да дзела ж трэба прыступiцца!

Хоць i папаў ён у няволю,

Але выконваў сваю ролю,

Бо так i гонар ты свой згубiш.

- Ну, ты, Костусь, чытаць любiш?

Дарэктар Костуся пытае,

Абы хоць гутарка якая.

- Люблю, але яшчэ не ўмею:

Складоў нiяк я не здалею.

- Ну, гэта, брат ты мой, паўгора:

Склады чытаць ты пойдзеш скора,

Абы каб лiтары нам знаць,

А на склады ўжо - напляваць.

Паслiбiзуеш, i нiчога

Не трэба розуму тут многа.

А як Алесь? - Алесь вучыўся.

Пiсаць ён нават налажыўся,

Гаворыць Костусь пра Алеся.

- Што ўжо з мяне вы смеяцеся?

Алесь аклiкнуўся iм з печы.

Хоць i пiшу, ды недарэчы;

Калi што й ведаў, то забыўся,

Бо ўжо даўно пiсаць вучыўся.

- Цябе ж нябось вучыў Лапата,

Ўступiўся Костусь зноў за брата,

Ты ў школе быў, Алесь, паўгода,

Пiсаў на дошцы "кучка", "мода",

Пiсаў i "конь", i "вецер вее"...

Не, - наш Алесь пiсаць умее!

- Ну, гэта я-то трохi знаю,

Хоць часам сам не расчытаю,

Што напiшу, - такi пiсака,

Не расчытае i сабака.

Алесь за бэльку сунуў руку,

Раз справа ходзiць пра навуку,

Дастаў сваю цятрадзь старую.

- Вось паглядзi, як я малюю,

Якiх я тут наставiў птушак,

Каракуль розных, завiтушак.

Вось гэта - "кучка", гэта - "мода",

А гэта - "конь", а тут - "калода";

А тут пiсаў дзядзька Антось,

Ён пiша хораша, нябось,

Няпраўда? можна падзiвiцца.

Ён штось пiсаў тут яшчэ ўлетку,

Як браў кабылу на заметку,