Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

Над самым Нёмнам срэбраводным,

Так сэрцу блiзкiм-блiзкiм, родным.

I зараслi не палынамi,

Не крапiвой, не драсянамi,

Не чаратом, не лебядою

А беларускаю бядою.

Ды покi будзе сэрца бiцца,

Яно не зможа пагадзiцца

Нi з гэтым гвалтам, нi з бядою

Над нашай роднаю зямлёю...

Эх, мiлы край адвечнай мукi!

Пракляты будзьце, вусны, рукi,

Што на цябе ланцуг кавалi

I ў твар зняважлiва плявалi!

Няхай агонь i жар пакуты

Навекi спалiць здзек той люты,

Якi спрадвеку там пануе,

Над тым, хто родны скарб шануе

I хто ўсiм сэрцам i душою

Астацца хоча сам сабою.

Жывi ж, наш край! Няхай надзея

Гарыць у сэрцы i мацнее,

Што хоць не мы, дык нашы дзецi

Убачаць цэльным цябе ў свеце!

Алесь на дзеле праканаўся,

Што ён дарэмна марнаваўся

I што ўжо больш няма збавення,

Як толькi ўзяцца за вучэнне,

Як гэты клопат не марудны.

I што ж? закон быў не так трудны,

Ужо па той адной прычыне,

Што ён запiсан быў на спiне

(А ў сэрца ўложан сам сабою),

I ўсё пайшло сваёй чаргою.

Цяклi дзянькi ды йшлi нядзелi,

I час тут вольны хлопцы мелi,

Вучылiсь толькi да абеду,

Вучылiсь нават не без следу.

I Костусь, мушу я прызнацца,

Ўжо ўмеў на дошцы распiсацца,

Што вельмi цешыла Мiхала

I гонар бацькаў падымала.

Удзень, як лекцыi канчалi,

На рэчку хлопцы выбягалi

Крыху пакоўзацца па лёдзе

Цi так пабегаць на свабодзе,

У снег залезцi па калена,

А то насiлi козам сена

Ў звярынцы козы зiмавалi

I iм палонкi прасякалi.

I сам дарэктар клышаногi

Не горш ад вучняў бег з дарогi,

Гайсаў па снезе, распускаўся

I штурхалямi захапляўся.

А як надарыцца часамi

Яму спаткацца там з казамi,

Тады крычаў ён благiм матам,

Тады рабiўся ён вар'ятам,

Такая радасць пашыбала,

Так хвалявала, захапляла.

I гэту радасць, мiг шчаслiвы,

Выказваў крыкам праразлiвым.

- А я-я-яй! А я-я-яй!

Крычаў, хоць вушы затыкай.

Другi раз хлопцы валяць валам

У ток да дзядзькi ўсiм кагалам.

На току ў дзядзькi, бы ў святлiцы,

Маркотна свецiць блеск газнiцы;

Дрыжыць агоньчык сiратлiва,

У бокi ходзiць палахлiва.

На месце ўсё тут i прыбрана,

Так гладка ўсё дапасавана.

А тыя ж граблi цi цапочкi!

Ну, толькi цешыць iмi вочкi!

У рукi возьмеш - працы хочуць,

У дзела пусцiш - зарагочуць!

А як наш дзядзька час там бавiць!.

Ён не працуе - iмшу правiць!

Вось як жывога дзядзьку бачу,

Я тут партрэт яго зазначу.

Ён невысок, не надта ёмак,

Ды карчавiты i няўломак,

А волас мае цёмна-русы,

I зухаўскiя яго вусы

Умеру доўгi, густаваты,

Угору чуць канцы падняты;

А вочы шэры, невялiчкi,

Глядзяць прыветна, як сунiчкi,

Але раптоўна i адразу

Не расчытаеш iх выразу:

То смех, то хiтрасць з iх блiскае,

То дабрата, але якая!

А нос... я глянуць мушу ў неба,

Бо не патраплю, як пачаць

I з чым нос дзядзькаў параўнаць,

Каб выйшаў ён такi, як трэба:

Ну, нос кароткi i таўсматы,

Ды досыць спрытны, хоць кiрпаты.

Антось наш дбалы, акуратны,

А пры рабоце якi здатны!

Што нi замыслiць, то ўсё зробiць

I так прыгонiць, так аздобiць,

Што i для вока нават мiла.

I ўсё выразна гаварыла,

Што ён не толькi гаспадар,

Але й прыроджаны штукар,

Якiх на свеце не так многа.

За дзядзьку людзi просяць Бога:

Каму ён толькi не спрыяе,

Каго з бяды не вызваляе!

У дзядзькi цэлы спрат запасаў

Не любiць дзядзька пустаплясаў.

Вось вы зiрнiце ў хлеў на вышкi!

Там многа яблынiн на лыжкi,

Там ёсць iгруша i клянiна,

Якая хочаш дравянiна:

Грабiльны, коссi, клёпкi, восi...

Няма трайнi - йдзi да Антося.

I людзi дзядзьку шанавалi,

А на кiрмашы частавалi.

Каса чыя нядобра косiць

Няхай Антося ён папросiць:

Антось наладзiць - так дагонiць,

Тады пабач, як загамонiць!

Каса не косiць - каса брые

I шчытнякi бярэ сухiя,

Бо ў дзядзькi рукi залатыя.

Каб дапiсаць партрэт Антося,

Скажу: на свеце не знайшлося

Нi ўдоўкi-любкi, нi дзяўчыны,

Каб палучыць дзве палавiны,

Каб разам шчасце здабываць

I поруч долю падзяляць.

I я тут сам за дзядзьку мушу

Назад старонку адгарнуць,

I аб вясне яго ўздыхнуць,

I добрым словам яго душу

Яшчэ раз шчыра памянуць.

Была вясна, было iмкненне,

I сэрца ведала тамленне,

I сэрца водгук сэрца чула,

I сэрца к сэрцайку гарнула.

Ды толькi ж доля не судзiла,

I любка-Наста, яго мiла,

Што так клялася, цалавала

I к сэрцу з жарам прыхiляла,

Што так сулiла шчасця многа,

Яго змяняла на другога!

Антось... Ды што!.. цяпер забыта,

Даўно пажалi тое жыта

I тыя межы зааралi,

Што дзядзькаў смутак калыхалi.

- Ну, хлопцы: зараз дамо жару!

Саб'ем пасадаў яшчэ з пару.

Снапы ў радочкi палажылi,

Так i дзяды яшчэ вучылi,

Каб каласы ды з каласамi,

А да пярылаў гузырамi.

- Ну, грымнем, хлопцы, каб звiнела!

I пяць цапоў iдуць у дзела!

Не малацьба, а бубнаў хоры!

Здаецца б, цэпам вадзiў хворы!

Бiчы кладуцца так рытмiчна,

Само гудзенне iх музычна;

Снапы не ўлежаць, скачуць самi

I сыплюць жыта пад бiчамi,

А дзядзька рэй вядзе, гукае

I адным крыкам памагае:

- Дай, дай яму, брат! дай з-за вуха!

Гэ-гэх, скачы, баба-псяюха!

Гудуць цапы ўгары праворна,

Iдзе работа дружна, спорна,

Аж падшыбае ўсiх ахвота,

Бо мае свой захоп работа.

Вось так адно другiм мянялась,

Затым яно й не прыядалась,

Калi было ўсё ўмеру, ўпору,

I гладка йшло ўсё тут угору.

Таксама вечар свае бавы

Нясе з сабой не менш цiкавы

I асаблiва перад святам,

Калi, бывала, дзядзька з татам,

А з iмi часам гэтаксама

Язык развяжа свой i мама,

Пачнуць казаць свае ўспамiнкi,

Вясцi размовы пра старынкi,

Пра незвычайныя здарэннi

I iм даваць тут тлумачэннi.

Цяпер камiнак спачывае,

А хату лямпа асвятляе,

Але маркотна i тужлiва,

А ценi страшна i маўклiва

То затрасуцца, затанцуюць,

Як бы каго яны пiльнуюць,

То заспакояцца зацята,

Калi замрэ i сама хата.

Тады здаецца, ценi тыя

Не проста ценi, а жывыя,

I нiбы ў iх ёсць нейка справа,

I таямнiчна i цiкава.

Дарэктар к печы прытулiўся,

На дзядзькаў твар утарапiўся.

- Мне сам казаў Пятрусь Грыхiнiн,

I лгаць жа ён не быў павiнен:

Дадому ехаў ён з Княжога,

Вакол няма нiдзе нiкога,

I цiха ўсё, як бы зацята.

Было ўжо трохi пазнавата,

А ён на волiках пляцецца,

I так яму ўсё штось вярзецца.

Вось едзе ён, масток мiнае,

Аж хтось з-за паляў вылятае,

Як жар чырвоны ды вяртлявы,

I хвошча пугай ўлева, ўправа

I па валах i па Пятрусю.

"Вось, - кажа, - я табе спазнюся,

Калi ты так запрацаваўся!"

I аж да Нёмна за iм гнаўся!

Дарэктар бедны ўвесь жахнуўся,

Ад страху нават аж прыгнуўся.

- Мабыць, штось ёсць-такi на свеце!

На матку тут зiрнулi дзецi.

- Свякроў, нябожчыца Анэта,