Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке)

Куды мне дзецца цяпер? Я прапаў. Як мне паказацца на вочы бацьком? Што яны падумаюць? Шануюць, шкадуюць, вераць у маю чысьцiню.

Гэта ўжо ня першы выпадак са мной. Было ўжо i раней... Сямiгодка, у якой я вучыўся, была за дванаццаць кiламэтраў ад нас, i я прыходзiў да хаты толькi на выхадныя. У панядзелак рана, з хатулём за плячыма, вяртаўся назад у сваю школу. Калi было разводзьдзе, бацька, надзеўшы боты з высокiмi халявамi, прыносiў мне харч сам - мацi баялася, каб я, замачыўшы ногi, не прастудзiўся. Амаль кожны раз - туды i назад - са мною разам хадзiла ў тую-ж самую школу адна дзяўчына з Мокрага Другога, старэйшая за мяне на пару гадоў. Заходзiла да нас у хату, калi была гатовая ў дарогу раней, як я, чакала пакуль мяне зьбярэ мацi, i мы, ужо гатовыя, выходзiлi з хаты, накiроўваючыся ў нашу далёкую школу. Або я заходзiў да яе, чакаў пакуль яна зьбярэцца. I так узапар колькi год. Я лiчыў яе прыгожай, паважаў i мне як-бы не хапала яе, калi я ня бачыўся з ёю. Па дарозе ў школу мы ўвесь час няспынна гаварылi, у нас заўсёды было пра што гаварыць. Мы iшлi i праз лес, i праз поле, праз сенажацi, пераходзiлi рэчку - прыгожа было, лёгка, асаблiва вясною. Ня чулi сваiх хатулёў за плячыма. Аднойчы, калi мы вярталiся з школы дамоў (была якраз вясна), яна (яе звалi Наташай), з кветкамi ў руках, што яна назьбiрала па дарозе, з нейкай асаблiвай пяшчотай разьвiтвалася са мной перад нашай хатай i мая мацi бачыла ў вакно гэтае нашае разьвiтаньне. Невядома што мацi здалося. Толькi, калi я ўвайшоў у хату, мацi адразу папрасiла мяне за стол, дала есьцi. Я бяруся за лыжку i ем. Мацi то падыйдзе да стала, пакладзе нешта, адыйдзе, то зноў вернецца. Я гэтага не заўважаю - гэта для мяне звычайна. Ды чую мацi нешта сказала - я ня ведаю дакладна што яна сказала, але мяне тое пачутае раптоўна апякло, абдало ўсяго гарачынёю, градам брызнулi сьлёзы. Кiнуў лыжку, выскачыў з-за стала: мацi ўпiкнула мяне Наташай. I я перастаў разам з ёю хадзiць у школу.

Я цяпер разумею, як аберагала мяне мацi, баючыся, што, недасьведчанага i неспакушанага, мяне можна лёгка спакусiць. Вось тое самае i з Агапкай. Дурнота i ўсё.

Рашчулены, бягу, куды вочы глядзяць. Забягаю на могiльнiк, што недалёка ад нашае хаты. Там высокiя, гонкiя сосны. Такiх соснаў нiдзе няма. Таемны шум-гоман. Услухайся ў яго. Гэта табе яны шэпчуць, шумяць, гамоняць. Пытаюцца, цi ты з iмi заадно, цi ты чуеш iх. I я сапраўды чую iх, ад iхнай гамонкi мне лягчэй. Я прыракаю iм, спагадным, што я чысты, i ад мяне, чыстага, яны прыймаюць споведзь. Я спавядаюся перад iмi i яшчэ... перад мацi. Я ўпэўнены, мацi ведае, якi я - спакусьлiвы, але неспакушаны... Нехта ўсё-ткi звалiў тут сасну. Падаючы, яна памалацiла дрыўляныя крыжы. Угары, дзе яна даставала сваёю галавой неба, цяпер прагалiна: адышла адна з сясьцёр i болей ня вернецца. Можа таму гэтак тужлiва шумяць сосны на могiльнiку.

Шыбую да моста - можа яна там. Не, няма. Няма нi яе, нi гусей, нi хлапчукоў. Яны купалiся, калi пякло сонца, цяпер-жа яно нiзкае i купаньне скончылася. Можа яна на астраўку з гусямi? Але нашто яна мне? Не, мне яна патрэбная. З яе я зрабiў сабе казку. Ад гэтай казкi харашэе мая душа, ясьнее, расьце, удасканальваецца. Але што гэта я пляту? Гэта-ж зусiм ня тое, што я хачу сказаць. Гэта-ж лiтаратура, а лiтаратурай ня выкажаш душы, усё будзе толькi прыблiзным, а, значыцца, несапраўдным. Будзе лiтаратура. У мяне няма адзiных, сапраўдных слоў. Усё гэта толькi цьмяны адбiтак iх. Я ня люблю сябе за сваю няздольнасьць адтварыць найменшы рух свае душы i можа таму, што не магу гэты рух улавiць i ўсьведамiць. Ты хочаш быць абсалютна праўдзiвым, хочаш сказаць пра сябе ўсю, поўную праўду, а ня можаш - усё-ткi нешта хаваеш. Баiшся гэтай поўнай праўды. Думаеш, калi скажаш, тады ўжо ня будзе цябе, гэта будзе ўжо нехта iншы, ня той, кiм ты сябе выстаўляў, цябе разлюбяць i пакiнуць, ты проста перастанеш быць чалавекам. Няўжо чалавеку трэба маскавацца, каб быць чалавекам? Думаю, што так. Я, напрыклад, адкрыты чалавек, нават больш, чымся трэба, i таму часта станаўлюся лёгкай здабычай iншых. У кожным разе, усё, што я цяпер пiшу - гэта толькi напоўпраўда. Поўная тады, калi я выварачваю сябе, крытыкую, адмаўляю сябе, не баючыся паказаць самае адмоўнае ў сабе.

Я ў нашым "Цэнтры". Тут сёньня пуста. Праўда, Сельпо адчынена - iдзе рэвiзыя. Цi дакладней, капэратар рыхтуецца да рэвiзыi, зводзiць канцы з канцамi, махлюе, хоча, калi прыедуць рэвiзоры, выкруцiцца, паказаць, што ў яго ўсё чыста-гладка. Тут-жа i фiнагент - дапамагае. Гэты ўбачыў мяне. Выходзiць.

- Шкадую цябе, таму i гавару. Чуў, што ты ня ўправiўся з "Лiстом Сталiну". Кажуць, каб не Вяркееў, быў-бы поўны правал. Сход быў-бы сарваны i нiякiх подпiсаў пад "Лiстом" ня было-б Гавораць, ты чытаў "Лiст", а сход сьмяяўся. Нейкi ты нехлямяжы... I чаго ты тырчыш тут? Ня змываешся? Не разумею.

Адбрыў i пайшоў назад, у лаўку. Адкуль ён даведаўся пра той сход? Вяркееў цюкнуў?

Сонца зьнiжаецца павольна, але прыкметна. Калi пастаiш з хвiлiну цiха, бачыш, што яно асядае. Вятрак на ўзгорку ўвесь у золаце. Гарыць. Як падсьвечаны. Цiха стаяць задумнай сьцяною на левым баку рэчкi жыты. Вечарэе i ўсё супакойваецца.

Да Вусцiна не пайду. А куды? Дахаты? Не. Праходжу паўз Дусiну хату. Забачыўшы мяне, стукае ў шыбiну ейная мацi i рукою паказвае, каб я зайшоў. Заходжу - прыехаў Ягор. Два гады ня бачыў яго, з таго часу, як ён паехаў у Вiцебск, у ФЗУ. Вiтаемся. Але хто гэта яшчэ з iм? Ягор, радасны, вясёлы, знаёмiць мяне. Яна называе сябе Эмай. Значыць, ня тутэйшая - гарадская. У нас такiх iмёнаў няма i ня можа быць. Хачу дзеля ветлiвасьцi сказаць нешта "Эме", але не магу - ня выходзiць. Я не чакаў тут нiякай Эмы.

- Праходзь, праходзь, даражэнькi, - гаворыць мне Дусiна мацi. - Я-ж табе казала, што прыедзе наш Ягорка, дык, бачыш, i прыехаў. I не адзiн, бачыш, а i з нявестай - свадзьбу будзем спраўляць. Яны-ж зразу i ад'яжджаюць. Прыехалi паказацца нам, старым, а там i наўцёкi. Во як, мой ты даражэнькi. Хацелi толькi запiсацца ў сельсавеце, а я не - свадзьба! Была-б царква, дык i ў царкву... Ды што ета я загаварылася? Праходзьце, чаго ета мы ў парозе стаiм? Каб-жа я знала, лiтру купiла-б. Цяпер ужо лаўка закрыта. Ты недзе, стары, прыхаваў... Ёсьць у цябе недзе бутылка якая? Гналi-ж нядаўна. Ня выпiў-жа ўсю.

Эма загаворвае з бацькам Ягоркi, прыглядаецца да Дусi. Ягор дастае з свайго куфэрку нейкiя рэчы - падарункi для мацi i бацькi. Я стаю i гляджу. Дуся чакае, што дасьць "брацiк" ёй.

- Табе дасьць нешта Эма.

Эма выцягвае з свайго "багажу" (яны яшчэ не распакавалiся) прыгожую блюзку:

- Надзень-ка, цi падыйдзе.

- Ськiнь-жа перш кашульку, - сказала Дусi ейная мацi.

Дуся ня слухаецца.

- Ну пасьля прымераець. Саромiцца Масеевiча. Грудкi вунь пайшлi ўжо, сказала Хiма.

Узяла з рук Эмы блюзку, павесiла ў шафе. Захадзiлася па хаце, пачала, сьпяшаючыся, рыхтаваць - i тое, i другое, i трэцяе, накрываць на стол, садзiць гасьцей, у тым лiку i мяне. Ейны "стары" дастаў з падпольля дзьве бутэлькi "сiвухi", свайго вырабу самагонку. Запалiлi вiсячую над сталом лямпу. Сьвятло ўпала на белы, чысьцюсенькi абрус, настала сьвята. Хiма ўжо ўсiх усадзiла за стол, толькi я стаю - мне трэба дахаты, мяне там чакаюць. Гадаюць, дзе я? Што са мною? Не вячэраюць - ждуць мяне. А мяне тут садзяць. Дусiна мацi ўгаворвае мяне, я аднекваюся. Я мусiў-бы быць ужо дома. Стаю, не саджуся за стол. Няўгледна Дуся (дзiўна, я называю яе ўжо Дусяй i мне стала гэта падабацца) пасьпела ўжо надзець блюзку, што ёй падаравала Эма, i цяпер, седзячы за столом, уся зiхцiцца, прычэсаная, зыркая, радасная. Хiма ўсё-ткi ўгаварыла сесьцi мяне за стол i якраз усадзiла мяне побач Дусi. Насупраць мяне, праз стол, сядзiць Эма, Дусiн бацька з Ягоркам сядзяць на покуце. Дусiна мацi пачала падаваць на стол. Сама не садзiлася яшчэ. Сказала, яна прымосьцiцца дзе-небудзь як управiцца, - "кыла сваёй дарагой нявестачкi". Гаспадар налiў у шклянкi гарэлкi - усiм, апрача Дусi. Ёй мацi прынесла малака з белым хлебам, што, вiдаць, прывёз Ягорка з Вiцебску. Выпiлi за прыежджых, за гасьцей. У лiк гасьцей Дусiн бацька залiчыў i мяне. Пiлi ўжо па другой, заядаючы. Я саромiўся, што са мною гэтак блiзка сядзiць Дуся, ня мог з ёю гаварыць. Распачаў гаворку праз стол з Эмай. Ад гарэлкi язык мой разьвязаўся. Эма была радая, што я зачапiў яе - разгаварылася са мною, як-бы з даўнiм знаёмым. Выклала ўсё: i дзе яна нарадзiлася, i хто ейныя бацькi, i дзе яна вучылася, i што яна робiць, i як яна пазнаёмiлася з "сваiм Ягорушкай". Дусiна мацi прысела да яе i ўважлiва слухала, вывучала "нявестачку". Гаспадар гаварыў найбольш з сынам, не забываючы частаваць гасьцей сваiм "першаком", самай моцнай гарэлкай, што iдзе з апарату на самым пачатку. Пазьнейшая гарэлка - гэта адгон. Ён слабейшы. "Пяршак" гарыць, як сьпiрт, адгон - не. Хiма зацягнула на вокнах "гардыны" з мяшка. Стала больш утульна. Хоць гэтая ўтульнасьць пачулася хутчэй ад "першаку". Стол ужо загаманiў, гудлiва, працяжна, голасна. Асаблiва была звонкай Эма, яна заглушала ўсiх, ня слухала, што гавораць iншыя, зьвярталася толькi да мяне, выцягваючы сваю доўгую, белую шыю i кладучыся на стол сваiмi адвiслымi грудзьмi. Глядзела на мяне як-бы спадыспаду - зьнiзу ўгору, на мае грудзi, а ня ў вочы мне. Хiма пазiрала на яе з нейкiм зьдзiўленьнем - думаю, Эма рабiла на яе хутчэй адмоўнае ўражаньне. Я гавару з Эмай, але чую каля сябе Дусю, што, прытаiўшыся, слухала маю з Эмай гаворку i быццам шукала зручнага моманту перапынiць яе. Эма, пабачыўшы, што я станаўлюся няўважлiвым да яе, павярнула сваю гаварыльню да свае сьвякрухi i было вiдаць як Хiма ўжо здаволiлася ёю, сваёю, можна ўжо сказаць, нявесткай: глядзела на яе ўсьмешлiва-ласкава, датыкалася да ейнага пляча рукой, нахiлялася да яе, калi гаварыла ёй нешта на вуха. Ягор, захоплены, выглядала, увайшоў з бацькам у нейкую дзелавую гутарку i не зьвяртаў увагi на iншых. Мяне для яго як-бы ня было. Я ўзяўся за сваю шклянку, пацягнуў яшчэ раз. Адчуў цяплыню. Гарэлка пайшла па жылах. У вушох зашумела. I мне было гэтак добра - ад шуму-дажджу ўнутры, ад таго, што выпiў i ад таго, што побач Дуся. Яна сядзела каля мяне, як пад крылом i, сьцiшаная, маўчала, быццам слухаючы мяне. Ейны бацька (пара-ж яго ўжо назваць) Пiлiп, што дасюль, можна сказаць, не зьвяртаў на мяне нiякай увагi, i, здавалася, быў ня надта задаволены маёй прысутнасьцяй, прывiтаў мяне, быццам толькi цяпер, угледзеўшы мяне за сталом: