Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке)

- Навошта ты зьняла вяночак з галавы? Ты такая прыгожая ў iм.

- А без вяночка я няпрыгожая? - спыталася.

- Канешне, ты прыгожая i без вяночка.

- Дык я ня буду й надзяваць яго. Я зьвiла яго для цябе. Я ведала, што ты прыйдзеш сюды.

- Як ты магла ведаць пра гэта?

- Ты-ж ходзiш сюды чытаць. Ляжыш у траве. Я заўсёды бачу цябе тут. I я думала, што ты й сёньня будзеш тут.

- А я цябе нiколi ня бачыў тут.

- Бо я схаваўшыся глядзела на цябе. Таму ты й ня бачыў мяне. Я ведаю, чаму ты й на мосьце стаiш.

- Ну скажы - чаму?

- Каб глядзець на мяне.

- Чаму ты думаеш, што я гляджу на цябе?

- Бо ты кажаш, што я прыгожая.

Я быў зьдзiўлены ейнай сьмеласьцяй, а яшчэ больш - ейнай кемлiвасьцяй. Яна глядзела на мяне ня збочлiва, адкрыта, у ейных вачох гулялi здрадлiва-звабныя iскрынкi малой шэльмы. Мяне ўражала няпрыхаванае iмкненьне паказацца дарослай. У ёй прачыналася смутнае ўяўленьне нечага нязьведанага.

Я стаяў з вяночкам у руках, ня ведаючы, што з iм рабiць. Яна заўважыла маю нерашучасьць, у момант замкнулася, як-бы спалохаўшыся сябе самой. Падняла з долу хварасьцiну, сказала:

- Гусi разыйшлiся. Пайду шукаць i паганю двору.

- А вяночак?

- Калi ня хочаш узяць з сабой, пусьцi на ваду - няхай плывець. Я пушчаю вяночкi часта. Гляджу, дзе яны прыпыняцца.

Адыйшоўшыся, азiрнулася. Памахала мне рукой.

...Чапляюся-чапляюся, i нi за вошта не магу зачапiцца. Нi ў горадзе, нi тут. I там нядобра, i тут нядобра. Новасьпечаны iнтэлiгент! Рамантык! Якому трэба "яна"! Рашчараваны Вэртар! Сумуе ў глушы вясковай! Шукае прыгодаў! Нейкiх нязвычайных сустрэчаў! Эстэт! Паглядзець збоку - адно сьмяхоцьце! I канешне-ж сьмяюцца - Масееў сын запанеў цi з глузду з'ехаў - з дзецьмi забаўляецца.

Я баюся гэтага прысуду. Плюну на сваю рамантыку! Пайду разам з усiмi касiць! Пайду ў гурт! У калгас! Я пакажу сябе ранейшага - селянiна, якi ўмее ўсё: i касiць, i малацiць, i сеяць, i веяць. Ды што там - "пакажу"? Бацька вон як пяклуецца, дык стань побач i "пакажы"! Зарабi працадзень якi - з яго-ж жывуць цяпер усе! Пабыў гасьцём i досыць!

У хаце я не застаў нiкога. Мацi прыходзiла з працы i пайшла зноў. Справiлася з усiм: падаiла карову i справадзiла яе пастуху, згатавала нешта сабе, зьела, панесла абед бацьку i сястры на поле. Яны з нецярпеньнем чакаюць матчынага прыходу з абедам - з гаршчэчкамi ў махрачы. У гаршчэчках на першае суп, на другое - грэцкая каша. У мацi зьвiсае торба, цiсьне плячо. У торбе лыжкi, акрайчык хлеба, сьвежыя агуркi з свайго агароду. Поле тое за тры вярсты, i каб не пазьнiцца, мацi сьпяшаецца, аблiваецца потам. Бацьку-ж ня церпiцца, ён выглядае яе на дарозе, чакае, калi яна пакажацца, злуецца, калi яе ўсё ня вiдаць.

Для мяне-ж мацi пакiнула на стале смачнейшае - яешню i бульбяныя аладкi дранiкi, якiя, яна ведае, я люблю асаблiва. Мяне ўбiвае матчына дабрыня. Чым я заслужыў такое?

У хаце нязвычайна цiха ад таго, што ў ёй усё прыбрана i нiкога няма. Толькi звоняць у шыбы мухi, б'юцца ў шкло. Ад таго, што ў хаце нiкога няма i цiшыня, я лепш усьведамляю сябе, бачу сябе. Хачу нешта зрабiць для мацi, каб ёй, калi яна прыйдзе ўвечары з працы, лягчэй было ходацца па гаспадарцы. Але нiчога не магу прыдумаць. Узяўся за кнiжку. Але й кнiжку адкiнуў. Пацягнула да сшытку, куды я часам запiсваю, што мне набяжыць. Вось i набегла:

Цiхi захад у лагчынах

сонца тушыць.

Гонiць статак на спачынак

свой пастушка.

Жыта коласам багатым

дасьпявае.

Падганяе яна статак

i сьпявае.

Сьпеў лiецца i па полю

i па рэчцы.

Кiне яна быстры погляд,

усьмiхнецца.

Асядае пыл на плечы

i на косы.

У траву халодны вечар

ронiць росы.

Яркнуць радасьцяй нязнанай

яе вочы.

- Сенажацi, лес, паляны,

Добрай ночы!

Няўжо гэта пра яе? Дзiўна!

Сонца ўжо - бачу ў вакно - барабанiць залацiстым дажджом у дах школы, залiло сваiм бляскам усю сьцяну, промнямi, быццам якiм вастрыём, праколвае сасновы бор, заходзiць - хутка вечар. Пайду ў агарод, нарэжу бацьвiньня парсюку, пасяку, будзе чым кармiць, як прыбяжыць з поля. Накалю дроў, знайду смалякоў - мацi лягчэй будзе распалiць у печы сырыя дровы. Трэба-ж будзе нешта гатаваць на вячэру.

Бацька ўвайшоў на двор з касою на плячы - брыгадзiр усё-ткi i сёньня паслаў на касавiцу, ня даў, як абяцаў, лягчэйшай працы. Пагавару з iм зноў, а то й з самiм старшынёй - бацька выбiўся з сiлаў, ды й з страўнiкам нешта ў яго не ў парадку.

Мацi з сястрой жалi - прыйшлi з сярпамi. Бацька з двара ўвайшоў у хату, зiрнуў на мяне, але нiчога не сказаў, лёг адпачыць. Мацi з сястрой узялiся за сваю жаночую працу. А мне - сорамна, нiякавата. Пайду заўтра на працу касiць.

Мацi высыпала на стол - зварылася ўжо - з чыгунка бульбу. Пасыпала ўкропам. Ядзiм з кiслым малаком - смачна. Гэта i ўсё - нанач наядацца нельга.

Не пасьпелi вылезьцi з-за стала, як прыбег Вяркееў - ведаю, будзе запрашаць мяне некуды пайсьцi з iм на вечар.

- Лявонавiч (гэта ён да майго бацькi), намахалiся-ж за дзень касою, дык па аднэй не зашкодзiць, косьцi памякчэюць, - i дастаў з кiшэнi паўлiтра.

- Можа-б яно й не зашкодзiла, Сямёнавiч, ды нечым закусiць - цыбулька толькi.

Мацi засаромiлася: як бацька мог сказаць такое пры настаўнiку?

- Ды можа-ж знойдзецца што й да цыбулькi, - сказала яна.

Пасьпешна пачала прыбiраць на стол, запрашаючы Вяркеева садзiцца. Мацi ведала - бацька хоча выпiць. Гэта-ж рэдкi для яго дар. Калi такое зноў надарыцца? Купляць самому - купiла няма. Гарэлка стала дарагою ў капэрацiве. Бацька па гарэлцы не сумаваў - ня пiў. Толькi калi да якого сьвята гнаў яе, i ўжо тады, у кампанii, любiў выпiць i засьпяваць якую-небудзь, абавязкова сумную песьню. Маўклiвы, рабiўся гаваркiм i вясёлым. З бяды, ня гледзячы на свой страўнiк, бацька мог, што называецца, i запiць. Тады ён бунтаваўся, быў нязгодным, аж пакуль, ап'янелы, не расслабляўся сьлязьмi.

Вяркееў разьлiў свой паўлiтэрак на нас траiх (мацi нiколi нават на губы ня брала гарэлкi). Выпiлi. Я рады, што бацька загаманiў - мяне мучыла ягоная маўклiня. Але Вяркееў рваўся ўжо з хаты, увесь час сыгналiзаваў мне сваiмi вiрлiвымi вачыма.

- Ну, ваша дзела маладое. Iдзеце, гуляйце!

Невядома было, цi гэта тычылася толькi Вяркеева, цi й мяне. Мы выйшлi. Мацi толькi й пасьпела сказаць:

- Надта-ж не пазьнiся.

Пра сваю гутарку з упаўнаважаным я не сказаў Вяркееву, хоць, дапушчаю, ён ведае пра яе. Я нiчога не гаварыў пра гэтую гутарку i ў хаце.

- Ну, куды сьвiсьнем? - пытаецца ў мяне Вяркееў.

Я, канешне, i ня думаў заходзiць да Вусьцiна, каб ён завёў мяне да той, што "доўга не ламаецца", i адказаў Вяркееву:

- Куды хочаш сьвiшчы, я нiкуды не пайду. Глядзi, якая прыгожая ноч! А месяц! Такога болей нiколi ня будзе! Пойдзем да ветрака, адтуль, з вышынi, ты пабачыш, якое прыгожае ў месячным сьвятле Макранскае навакольле! Ты жывеш тут ужо колькi гадоў, а тутэйшага хараства i не прыкмячаеш. Гэта-ж проста зачараваны край, а ты ня можаш спазнаць яго. Хочаш пакiнуць гэты край.