Иван Шамякин - Сэрца на далонi (на белорусском языке)

Клаўдзю Сiдараўну ў той жа дзень папярэдзiў Савiч, каб у выпадку арышту i допытаў яна нiчога не гаварыла. Папрасiлiся хлопцы на работу - узялi iх, больш нiчога не ведаем, што яны рабiлi, чым займалiся. Яе не арыштавалi. Але праз два днi ў бальнiцы быў вобыск. Гестапаўцы перавярнулi ўсё дагары дном. Нiчога не знайшлi. Але ў часе ператрусу лекар Макейчык, той самы, якога лiчылi за фашысцкага агента, замест спiрту (да спiрту ён часта прыкладваўся) выпiў шклянку кiслаты. Знарок цi выпадкова - невядома. Пасля гэтага, як расказвае Сухадол, ёй доўга не давалi нiякiх даручэнняў. Увогуле ёй здавалася, што i Савiч i Вакулава прыцiхлi, нават палонных больш не перапраўлялi за горад. Толькi Вася колькi разоў браў у яе прасцiны i марлю. Пасля яна зноў пачала выконваць розныя, як сцiпла кажа гэтая жанчына, дробныя даручэннi: узяць да сябе дзяўчыну i выдаць за пляменнiцу, да некага схадзiць, нешта схаваць, нешта перадаць i г.д.

Пасля забойства доктара яе не арыштавалi разам з другiмi, але тры разы выклiкалi ў СД i хiтра распытвалi пра ўсiх, больш пра Вакулаву i Васю, менш пра Савiча.

Дзiўны лёс гэтай жанчыны пасля вайны. У наш час, пасля дваццатага з'езда, пра гэта нельга не сказаць. Пасля вызвалення горада яна зайшла ў адну ўстанову "да высокага начальнiка" i шчыра расказала яму ўсё, што ведала пра падпольную дзейнасць Савiча i Вакулавай. Яе ўважлiва выслухалi. А праз некалькi дзён яна была зволена з бальнiцы "за супрацоўнiцтва з фашыстамi". Цяпер жыве ў далёкай вёсцы без пенсii, нават без сядзiбы. Жыве за тое, што збiрае травы i лечыць хворых. За гэта мясцовыя медыкi абвясцiлi яе знахаркай.

Прыглядзiцеся, таварышы, хто жыве з вамi побач, узнайце чалавека, яго справы, яго бiяграфiю. Колькi на зямлi нашай безыменных герояў, сцiплых i простых! Мы i дзецi нашы павiнны ведаць iх iмёны!

Не ўсё яшчэ нам ясна i зразумела ў гiсторыi доктара Савiча. Невядома, хто яго забiў. Невядома, навошта акупантам i нацыяналiстам спатрэбiлася камедыя з пахаваннем доктара. Але тыя факты, дакументы i расказы, якiя маюцца, даюць мне права сцвярджаць: у iнфекцыйнай бальнiцы актыўна дзейнiчала падпольная група, пра якую пакуль што нiдзе не ўпамiнаецца ў нашых афiцыйных дакументах. Кiраваў гэтай групай доктар Савiч, якi меў сувязь з камандзiрам партызанскага атрада iмя Чапаева Пракопам Iгнатавiчам Варавам.

Я спадзяюся, што на артыкул гэты адгукнуцца людзi, якiя здолеюць дапоўнiць факты i выяснiць тое, што няясна ў дзейнасцi Савiча i другiх савецкiх патрыётаў, жывых i мёртвых, гераiчныя справы якiх будуць натхняць многiя пакаленнi.

К.Шыковiч".

Артыкул спачатку выклiкаў буру. Спачатку - у рэдакцыi. Першы ўзвiўся Рагойша.

- Гэта ж прыём жоўтай прэсы! - крычаў ён. - Шыковiчу захацелася набыць танную папулярнасць. Паласкатаць нервы абывацеля. Як сябра рэдкалегii, я катэгарычна супраць надрукавання.

Чуткiм нюхам сваiм Рагойша адразу адчуў, у кiм шукаць надзейнага i аўтарытэтнага саюзнiка. Гукан, напэўна, выкажацца супраць, а ён - першы аўтарытэт у горадзе па партызанскай гiсторыi. Экземпляр артыкула тут жа апынуўся на стале ў старшынi гарвыканкома.

Сямён Парфёнавiч чытаў, зачынiўшы дзверы, каб нiхто не перашкодзiў.

Назву ён злосна падкрэслiў тоўстым карычневым алоўкам i паставiў напроцiў на полi тоўсты клiчнiк, як бы сцвярджаючы гэтым, што для яго няма пытання ў тым, хто такi доктар Савiч.

На цытаце са сваёй кнiгi ён зламаў аловак i шыбануў яго ў кошык. Другi не ўзяў. Чытаў так, раптам сцiшаны, засяроджаны, уважлiвы. На твары яго не адбiвалiся больш нi гнеў, нi раздражненне. Толькi неяк дзiўна ўсё больш i больш аплывалi худыя шчокi i адвiсала нiжняя губа, нiбы iмкнулася дацягнуцца да паперы.

Скончыўшы чытаць, ён згарнуў лiсты, паклаў у рэдакцыйны канверт, пераламаў канверт, сунуў у глыбокую кiшэню галiфэ i, шырока сiгаючы, выйшаў з будынка гарсавета.

Гэтак жа шырока крочыў ён па кабiнеце сакратара гаркома, пакуль Тарасаў канчаў размову з загадчыкам аддзела. Тарасаў употай назiраў за iм i здзiўляўся: даўно ўжо ён не бачыў спакойнага Гукана такiм устрывожаным.

Не зачынiлiся яшчэ дзверы за работнiкам - i Сямён Парфёнавiч нецярплiва i непаважлiва кiнуў канверт на стол:

- Чытаў?

- Што гэта? - Тарасаў выцягнуў з канверта артыкул, глянуў, падумаў: "Ах, вось што цябе..." I чамусьцi зманiў: - Не, не чытаў.

А на самай справе чытаў. Рэдактар яшчэ ўчора прыслаў артыкул у гарком.

- Пачытай. Хоць няма чаго чытаць. Дурная фантазiя безадказнага пiсакi. Знайшоў, ведаеш, нейкую бабу, знахарку, i на яе блытаным расказе хоча перагледзець гiсторыю ўсяго падполля...

- Няўжо ўсяго? - як бы здзiвiўся Тарасаў, праглядаючы бегла артыкул.

- Хоча абялiць таго, хто сам сябе счарнiў. Адкрывацель знайшоўся! Але ж не ў гэтым сутнасць... Гiсторыя ёсць гiсторыя. Шыковiч яе не рабiў. Не Шыковiчу яе i перарабляць. Тут небяспечная сама тэндэнцыя. Я табе папрок кiну, Сяргей Сяргеевiч. Патураеш ты яму. А ён з тых, хто лiчыць, што калi партыя развянчала культ Сталiна, значыцца, трэба ўсё перавярнуць дагары нагамi...

- Тэндэнцыя, безумоўна, шкодная, - спакойна згадзiўся Тарасаў, праглядаючы апошнюю старонку артыкула, а потым узняў галаву, глянуў на Гукана i сказаў: Але я не бачу лагiчнай сувязi. Пры чым тут гэтая тэндэнцыя да таго, што Шыковiч хоча даказаць ды амаль даказвае, што ў бальнiцы была падпольная група. Ты цвёрда ведаеш, што яе там не было?

Гукан шумна сеў з боку стала, ляпнуў сябе далоняй па грудзях.

- Ды не ў гэтым справа, Сяргей Сяргеевiч! Тут галоўнае - метад. Пры такiм метадзе пошукаў любы фашысцкi паслугач можа цяпер аб'явiць сябе падпольным дзеячам...

- А хто тут аб'яўляе? - паклаў на артыкул рукi Тарасаў.

- Ды хаця б баба гэтая...

- Сухадол? - голас сакратара гаркома раптам стаў жорсткi. - Дзе ж яна служыла? У заразнай бальнiцы?! - I рэзка падняўся. Але, мабыць, спалохаўшыся, што можа сарвацца, дастаў папяросу, запалiў i сказаў прымiрэнча: - Не гарачыся, Сямён Парфёнавiч. А то як бы нам не вярнуцца да старой тэндэнцыi, якая таксама нямала шкоды нарабiла.

Гукан зразумеў, што Тарасаў знаёмiўся з артыкулам раней. Не мог ён, так бегла прагледзеўшы, запомнiць прозвiшчы i абставiны.

"Ясна, Шыковiч узгадняў з iм. Цяпер, безумоўна, Тарасаў будзе падтрымлiваць яго. З iм не дамовiшся. Трэба iсцi ў абком".

- Ты пачытай уважлiва. Як ён будуе артыкул. Робiць надзьмутую позу аб'ектыўнага шукальнiка. А па сутнасцi, рэвiзуе рашэннi гаркома аб падполлi.

- Сур'ёзна? - зноў як бы здзiвiўся Тарасаў. - Ну, гэта мы паправiм.

"Паправiм? Няўжо ён збiраецца друкаваць?"

- Ты што, лiчыш, што гэтую муру можна друкаваць?

Тарасаў зноў сеў, падсунуўшы крэсла блiжэй да Гукана, каб не было так афiцыйна, убок выпусцiў дым i, пранiклiва зазiраючы ў глыбокiя чорныя вочы Гукана, спытаў па-сяброўску iнтымна, каб выклiкаць на шчырасць:

- А што цябе, Сямён Парфёнавiч, так усхвалявала? Жаданне Шыковiча рэабiлiтаваць Савiча? А калi ён сапраўды патрыёт?!