Антон Алешка - Маладосць

АНТОН АЛЕШКО

МАЛАДОСЦЬ

А п о в е с ц ь

Частка першая

1

Маладыя ластаўкі-подляткі, адчуваючы як прытка прыбываюцъ сілы і тужаюць крылы, наперабой шчабечуць перад шчаслівай маткай.

Дзень, другі і каторае стане на край гнязда, гайданецца, расставіўшы крылы, і глядзі — пераляцела на бэльку, альбо на галіну грушы. І хоць цяпер кожнае з іх можа самастойна лятаць, усё ж збіраюцца яны гуртам у цеснае гняздо і доўга стаіць шчэбет, пералівістае чыліканне. Блакіт неба вабіць іх, праз момант выпырхнуць яны і асірацее гняздо, клапатліва склеенае з вясны.

На маленькай вуліцы невялічкага гарадка было шумна. На лавачцы ўселіся дзяўчаты, каля іх хлопцы. Каму не хапіла месца, тыя ходзяць па вуліцы гурткамі, парамі. Чутна песня, ёй уторыць гітара.

Снуюць сілуэты на вуліцы.

3 інтэрната выйшаў хлапец і спытаўся ў студэнта, які стаяў збоку.

— Не бачылі Шуміна?

— Ён тут. Вунь... Шу-у-мін!— крыкнуў ён.

— Я-я,— адклікнулася з вуліцы.

— Цябе чалавек чакае...

Хутка з цемры паказалася постаць.

— Хто клікаў? A-а, Валодзя... Здароў!

Яны моцна паціснулі рукі. Ішлі паволі, загаварыліся. Валодзя ніжэй ростам, прысадзісты, пазіраў уздоўж вуліцы.

— Я, мусіць, заўтра адсюль паеду. Канец вучобе.

— У мяне яшчэ...

— На поле табе спяшацца не трэба, а тут пабыцъ не пашкодзіць.

У поцемках хто-небудзь гулка пратопае па тратуары, потым зноў на вуліцы ціха.

Валодзя спыняецца на мосціку.

— Прыязджаў учора з МТС Пятрусевіч. Бачыў я яго, казаў, што нашы жывуць нішто. Ведаеш, там рабочыя затрымалі нейкага валацугу, а калі яго ў пагранатрадзе разглядзелі, дык аказаўся шпіён...

— Дзе гэта было?

— Ішлі, кажа, на работу, бачаць, паплавамі ідзе чалавек. Аклікнулі яго — маўчыць. Тады да яго. Табе куды, чалавеча, трэба,— пытаюцца. Ён кажа: у Старчыцы. Якраз быў старчыцкі чалавек, ён пытацца: да каго ж хаця? Той пачаў гаварыць, што ў яго там ёсць знаёмая дзяўчына, і што яму абавязкова патрэбна туды. А ў вёсны ён і не ведае нікога. Бачыш як цікаваў, думаў абы да Старчыц, а там і граніца... Не ўдалося.

— Цяпер поўна лезе ўсякіх. Ловяць іх нібы курапатак за гумном. Лагуцкага летась вунь як усілілі, калі хацеў да паноў уцячы.

— То гэта старога. Малады мусіць уцёк. Папаганяў я яго...

— Кулаччо!..

Прайшлі яшчэ крыху, спыніліся.

— Перад ад‘ездам зойдзеш? Глядзі...

— Адсюль трактары пагонім, калі выгрузяць на станцыі. Мяне брыгадзірам ставяць. Папрацуем,— працягла сказаў Валодзя.

Міця не сумняваўся, бо ведаў Валодзю. У адной жа пасцелі выгадаваліся. Сябравалі шчыра, моцна. Бывала, у канец вуліцы грэйма бегла чарада дзяцей з драўлянымі вінтоўкамі. На выгане, каля разваленае хаты, адбывалася бойка. Кідаліся спачатку сухімі грудамі, потым ішлі ў атаку і з крыкам канчалі вайсковыя заняткі. Гуртам кіраваў абшарпаны, загарэлы Валодзя. Дзеці пераймалі ўсё, што рабілі чырвонаармейцы, калі стаялі ў вёсцы, прагнаўшы белапалякаў.

Падрос Валодзя, стаў першым комсамольцам у вёсцы. Раскулачваў багацеяў — тутэйшых шляхцякоў. Потым стаў трактарыстам. Да апошняга часу не парываў сувязі з камендатураю, дапамагаў пагранічнікам.

Валодзя яшчэ прайшоў крыху, спыніўся.

— Не забавішся... я так і скажу маці... Бывай!

Міця ішоў у інтэрнат і думаў, што хутка прыдзецца закончыць вучобу, тады працаваць. Дзе? Як пачнецца далейшае жыццё, як гляне яно на яго — усё было ў тумане. Па праўдзе кажучы, яму aб гэтым і думаць не вельмі хацелася, бо што калі адно думаеш, рахуеш, а выходзіць часта інакш. Вабіла і трывожыла блізкае заканчэнне вучобы. Міця спыніўся каля гуртка студэнтаў. 3 лаўкі адзываўся Толік-хвалько:

— Мне толькі скончыць. Гады я гаспадар свайго палажэння. Што мне там хто? Мо я ў Менск, ці Маскву хачу. Хто можа няволіць?

— Зачым у Менск... там трамвай. Каля мамы спакайней, — уставіў Міця і прысеў на край лаўкі. Гутарка працягвалася.

Міця толькі цяпер заўважыў побач Надзю, бадай самую меншую з дзяўчат выпускнога курса. Калі з ёю загаворыць Міця, яна апусціць вочы і так прыгожа схіліць маленькую, чорную галоўку маўчыць. На вуснах стыне прывабная усмешка і ўся яна здаецца лёгкай, нібы пушынка. Адносіны яе да Міці самыя найлепшыя. 3 ім яна умела падоўгу гутарыць, не зважаючы на тое, што Толік і яго сябры часта гаварылі з усмешкаю: „Міця — стыхія... Яму трэба многа, каб з яго атрымаўся тэхнік. А так... і застанецца неабчэсаным, дарма што ў тэхнікуме сядзеў...“

Пачуўшы гэта, Міця не звярнуў увагі, сказаў:

— Маміны сынкі. Мне з імі не па дарозе. Няхай.

Цяпер Надзя нібы не заўважыла яго. Ён легка дакрануўся да яе локця і адразу адняў руку. Сэрца ўстрапянулася, стала прыемна. Ён засароміўся, пасядзеў моўчкі, не ведаючы куды дзець руку, запытаўся:

— Сумуеш?

— А ты?

— Каб я сумаваў!

Надзя пазірае збоку і, хоць змрок вечара скрадвае рысы твару, яна добра ўяўляе Міцю.

Змрок паволі схлынуў у завулкі, суровым палотнішчам распа- сцерлася вуліца. 3-за чорнага даху доміка насупроць палілося мыльнае святло месяца.

Міця і Надзя пайшлі ў канец гарадка. Надзя гаварыла мала.

— Апошні месяц, Надзя, тут жывём. Выпырхнем потым — хто куды.

Бялява-шэрая вуліца рэдка абсаджана ясенем. Яго пупышкі лопнулі і лісце на чорным галлі тапырыцца маленькімі кутасікамі. Вуліца ляглa на ўзгорак, крута выбегла ў поле. У мыльным святле — як вокам дастаць — разлягліся паплавы. Міця пазірае ў туманную далеч, лёгка ўдыхаючы свежасць росных паплавоў. Надзя ступае па леташняй траве на абочыне дарогі.

— Добра было б паступіць ва універсітэт...

— Праўду кажаш. Для мяне то і гэтага за многа будзе...

— Чаму так?

— Каб ты ведала, як я сюды прыбіўся, пытацца не стала б...

— У цябе столькі сілы. Вучоба табе лёгка даецца...

У Міці лёгка кружыцца галава ад паху палеткаў. Ён пазірае на маленькую постаць Надзі і думае:

„Добра табе — у цябе маці настаўніца. А ў мяне? Я табе не раўня..."

— Хто да цябе заходзіў сёння?

— Мой брат — трактарыст. Вось, каб ён у тэхнікуме хоць год пабыў — во дзе тэхнік быў бы! Я ужо, як кажуць, сярэднюю асвету маю і то ён мяне па жыццёвых пытаннях пабівае...

Надзя задумалася, прыціхла.

— Пойдзем назад,— сказаў Міця.

Над паплавамі плыве воблак туману.

— Эх, Надзя, каб ты зразумела...

— Пачынаю разумець,— сказала яна і сумелася.

3 палетку нясе прэлым бульбоўнікам. На акраіне гарадка голасна пераклікаюцца пеўні.

2

Валодзя спяшаецца ў майстэрню. Мінуў пасёлак і, не выхо- дзячы на дарогу, разораю ўзяў нацянькі. Уецца ўперад сцяжынка па палетку азімага жыта. Зялёны аксаміт яго пачынае закрываць груды. Палетак шырокі, як вокам акінуць.

Летась тут Валодзя на новенькім інтэру рваў межы, касаваў векавыя перагародкі шнуроў. Закаціў іх у адзін кавалак, зараз проста не верыцца, што ідзе па сваім палетку. Сонца гарыць у малінавым паднябессі. Горача. Ён расшпіліў каўнер кашулі, брэзентавую куртку закінуў за плячо.