Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

Бацька падхапiў ёй у тон:

- А я сёння бачыў дзiкiх гусей. На поўдзень цягнулiся... высока ў небе. Так прыгожа было глядзець. I чорных драздоў бачыў - сядзяць сабе на дроце. I галубы на агароджах. - Мацi расплюшчыла вочы i глянула на яго. А ён гаварыў: Яшчэ вiхор бачыў - усё роўна як чалавек, круцiцца, носiцца па полi. А гусi ляцелi клiнам, спяшалiся на поўдзень.

Мацi ўсмiхнулася:

- А ты памятаеш, як мы дома гаварылi: "Гусi ляцяць, значыць, зiма будзе ранняя". Заўсёды так гаварылi, а зiма надыходзiла, калi ёй была пара. А мы ўсё: "Зiма будзе ранняя". Сама не ведаю, чаму мы так гаварылi.

- Я бачыў чорных драздоў на дроце, - гаварыў бацька. - Сядзяць сабе адзiн каля аднаго. I галубоў. Так спакойна, як голуб, не сядзiць нiводная птушка... на драцяной агароджы... Сядзяць па двое, зусiм блiзка. А вiхор - у рост чалавека, скача, круцiцца па полi. Як дзiця, толькi ростам з дарослага мужчыну.

- Лепш не ўспамiнаць пра дом, - сказала мацi. - Цяпер у нас свайго дома няма. Лепш зусiм забыцца пра яго. I пра Ноя забыцца.

- Ён няправiльна зрабiў... ну, а я хачу сказаць... гэта мая вiна.

- Колькi разоў я ўжо казала табе - кiнь пра гэта. Можа, ён i не выжыў бы.

- Але павiнен быў прадугледзець.

- Кiнь зараз жа. Ной быў не такi, як усе. Магчыма, так яму лепш будзе. Нам нельга бясконца гараваць. Месца тут добрае, i праца, можа, знойдзецца.

Бацька паказаў на неба:

- Глянь... зноў гусi. Вялiкi клiн. Вось, ма: "Зiма будзе ранняя".

Мацi цiха засмяялася:

- Бывае, зробiш што-небудзь, скажаш, а чаму, не ведаеш.

- Вось i Джон iдзе, - сказаў бацька. - Хадзi сюды, Джон, пасядзi з намi.

Дзядзька Джон падышоў да iх i прысеў на кукiшкi перад мацi.

- Нiдзе нiчога не знайшлi, - сказаў ён. - Нi з чым назад прыехалi. А цябе Эл клiча. Сказаў, пакрышку трэба мяняць. На старой усяго адзiн слой застаўся, кажа.

Бацька ўстаў.

- Хоць бы ўдалося яму купiць як дзешавей. Грошы ўжо амаль зусiм выйшлi. А дзе ён, Эл?

- Вунь там, за вуглом направа. Кажа, пакрышку трэба памяняць, а то камера пратрэцца i лопне.

Бацька iшоў мiж палатак, а вочы яго сачылi за вялiкiм клiнам гусей, якiя, аддаляючыся, усё нiжэй апускалiся па небасхiле.

Дзядзька Джон падабраў з зямлi каменьчык, скацiў яго з далонi i зноў падняў. На мацi ён не глядзеў.

- Працы няма, - сказаў ён.

- Вы не ўсё яшчэ аб'ездзiлi.

- Не аб'ездзiлi, але аб'явы ўсюды аднолькавыя.

- А Том, пэўна, дагэтуль працуе. Яшчэ не вярнуўся.

Дзядзька Джон выказаў здагадку:

- Можа, ён таксама пайшоў ад нас... як Конi з Ноем.

Мацi строга паглядзела яму ў твар, потым позiрк яе памякчэў.

- Ёсць такое, у чым ты цвёрда ўпэўнены, - сказала яна. - Ёсць такiя рэчы, у якiх ты нiколi не сумняваешся. Том атрымаў працу. I гэта чыстая праўда. Яна ўсмiхнулася шчаслiвай усмешкай: - У мяне цудоўны сын. А што, хiба не так?

У лагер пачыналi з'язджацца легкавыя машыны i грузавiкi, i мужчыны павалiлi ў санiтарны блок. I кожны нёс у руках чысты камбiнезон i свежую кашулю.

Мацi раптам схамянулася:

- Iдзi, Джон, знайдзi бацьку. Схадзiце з iм у краму, купiце бабоў i цукру... мяса на смажанку i морквы. I скажы яму, няхай возьме там што-небудзь такое... ну што-небудзь смачнае... усё роўна што... абы на смак прыемнае... на вячэру. Сёння... у нас будзе слаўная вячэра.

РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ТРЭЦI

Вандроўны люд, якi гойсаў па краiне, iмкнучыся знайсцi працу, iмкнучыся выжыць, не забываў i пра ўцехi, упарта здабываў iх сам, прагна цягнуўся да забаў i хоць якiх радасцей. Iншы раз пазабаўляцца ўдавалася i ў гутарцы, а жарт палягчаў жыццё. I ўжо так павялося, што ў прыдарожных лагерах, уздоўж шашэйных дарог, каля арашальных канаў, пад яварамi, заўсёды знаходзiлiся апавядальнiкi, i людзi збiралiся вакол ужо прытухлых вогнiшчаў паслухаць самага таленавiтага. Яны слухалi, i iх маўклiвая прысутнасць надавала гэтым расказам урачыстасць.

Я рэкрутам ваяваў супраць правадыра апачаў Джэранiма...

I людзi слухалi, i ў iх спакойных вачах адбiвалася святло счахлага вогнiшча.

Iндзейцы - народ хiтры, яны юркiя, як змеi, падкрадлiвыя. Паўзуць па сухiм лiсцi - i шолаху не пачуеш. Паспрабуйце хто з вас - нiчога ў вас не выйдзе.

Людзi слухалi i прыгадвалi, як шамацiць пад нагамi сухое лiсце.

Лета змянiлася восенню, неба завалаклi хмары. Не самы лепшы час для вайны. Вы калi-небудзь чулi, каб армiя рабiла што-небудзь правiльна? Дайце ёй дзесяць шанцаў, яна ўсё роўна на нечым спатыкнецца. З якой-небудзь сотняй храбрацоў расправiцца - i то пашле тры палкi, i так заўсёды.

Людзi слухалi, i твары ў iх былi спакойныя, задумлiвыя. Апавядальнiкi прымушалi слухаць сябе - рытм iх мовы быў урачысты, словы ўрачыстыя, бо сам расказ быў урачысты, i слухачы прасякалiся гэтай урачыстасцю.

Адзiн смяльчак стаў ва ўвесь рост на скале, супраць сонца. Ведаў, што адусюль ён вiдаць. Раскiнуў рукi i стаiць сабе. Зусiм голы, як ранiчка, на самым сонцы. Можа, у галаве ў яго памутнела. Не ведаю. Стаiць так, рукi ў бакi раскiнуў, ну быццам распяцце. Ад нас ярдаў за чытырыста. А салдаты... што ж, накiравалi на яго ружжы, наслiняць палец - прабуюць, цi ёсць вецер, ляжаць, страляць не могуць. Iндзеец, пэўна, ведаў, што робiць. Ведаў, што мы страляць не будзем. Ляжым, куркi на ўзводзе, а прыкладаў да пляча не прыцiскаем. Пазiраем на яго. Галаўная павязка, пяро ў ёй тырчыць. Нам усё як на далонi. А сам голы, як сонейка. Доўга мы так ляжалi i на яго глядзелi, а ён не зварухнецца. Нарэшце капiтан асатанеў. "Страляйце, нягоднiкi, страляйце!" крычыць. Ну што ж... мы не спяшаючыся паднялi вiнтоўкi - кожны чакае, што хто-небудзь iншы стрэлiць першы. Нiколi ў жыццi мне не было так горка. Я прыцэлiўся яму ў жывот - iндзейца толькi так улажыць можна... i... тады... Ён павалiўся, як сноп, i пакацiўся з гары. Мы падышлi. Бачым, не такi ён ужо i рослы... а здаваўся велiканам... там, на скале. Увесь пашкуматаны i такi маленькi. Калi-небудзь бачылi фазана? Горды, прыгожы, пёрка да пёрка, як размаляваныя, i нават вочы быццам намаляваныя. I бац! Падымаеш яго... увесь у крывi, скурчаны... I адчуваеш, ты загубiў нешта лепшае за сябе; ясi яго, а радасцi мала, бо ты загубiў нешта ў сабе, i ўжо нiчым гэта не выправiш.

Людзi згодна кiвалi галовамi, а калi ў вогнiшчы ўспалыхваў язычок полымя, яго святло азарала вочы, задумлiвыя, засяроджаныя.

Проста супраць сонца з раскiнутымi рукамi. I здаваўся такi вялiкi, высокi... як бог.

А бывала i так, што хто-небудзь урываў ад яды дваццаць цэнтаў i iшоў у кiно ў Мэрысвiлi цi ў Туларэ, у Сiрызы цi ў Маўнтын-В'ю. I вяртаўся ў лагер пры дарожным насыпе, поўны яркiх уражанняў. I расказваў, што бачыў.

Адзiн малойчык быў багаты, а прыкiнуўся, што бедны, i дзяўчына адна таксама багатая, а выдавала сябе за бедную, i стрэлiся яны ў закусачнай.

Чаму?

Адкуль я ведаю? Стрэлiся, i ўсё тут.

Не, чаму яны прыкiнулiся, што бедныя?

Ну, надакучыла iм багацце.

Лухта!

Ты хочаш паслухаць цi не?

Ну, добра, гавары. Канешне, хачу паслухаць, але каб я быў багацеем, каб меў такiя грошы, я б столькi свiных адбiўных накупляў... Штабелямi навалiў бы вакол сябе, як дровы, а потым праеў бы праход. Ну, давай расказвай, што далей было.