Зулфиябегим Адҳамзода - Нефрит остидаги жумбоқ. Бадий публистик роман

Массон тинчлигини йўқотди. У кечалари уйқусизликдан қийналарди. Тун ярмида туриб бирдан китоб варрақлар, яна бирдан кундалигига нималарнидир қайд қилган бўлиб, балкондан осмонга узоқ термулганча тонг оттирарди. Гоҳо кундалигини қучоқлаганча уҳлаб қоларди. Ўша пайтлар ҳеч қандай ғайбга ишонилмас, аксинча рад этилар, уни илмий нуқтаи назарда исботлашга уринишарди. Лекин бу воқеани ҳеч қандай нуқтайи назар билан исботлаб бўлмас эди. Унинг рафиқаси 1 1 ЎзСССР тарих фанлар номзоди. Галина Ана-толиевна Пугаченкова, кўзларини дойим, ҳатто кулганида ҳам маюслик тарк этмасди. Қошлари ўша давр урфида қилдек қилиб терилган, каштан сочлари эса жингалак қилиб ортига қайтарилган, кийиниш услубига унчалик аҳамият бермаса-да, кийган киймлари унга жуда ярашиб турарди. Чунки табиятан ориқдан келган, ўрта бўйли аёл. Елкалари кенг бўлгани билан жуссаси этига ёпишгани учун, унчалик савлат бағишламасди. У эрининг ҳолатидан ташвишда, уни ҳадди-ҳаракатларига ҳадик билан қараб, кечалари унинг осмонга термулган кўзларидан қалқиб чиқаётган кўз ёшларга гувоҳ бўлиб қолди. Аввалига у тушунмади.

– Бошига бир ташвиш тушганмикан, —дея ўрнидан турди. Шиппаги-

ни, оёғининг бош бармоғи билан каравот тагидан излай бошлади. Ҳозиргина тўғри хаёлда ўрнидан туриб келаётган Галинани нима жин урди-ю, хаёли умуман бошқа тарафга кетди.

– Миша, сенга нима бўлаяпти? – Дея уни тергай бошлади.

– Ҳеч нима, ўзим шундай, – хаёллар оғушида қанотсиз парвоз қилаёт-

ган Михаил, беҳосдан ортидан келган рафиқасининг ҳавотирли овозидан чўчиб тушди.

– Миша. Мен сени кеча таниганим йўқ, – деб унга, талабнамо тикил-

ганча, қўлини белига қўйиб турганини кўрган Михаил Массон,

– Нега ундай қарайсан! – деб ўзича ўшқирган бўлди. Ва худди ўғри

мисол кўзларини олиб қочди.

– Йўқ, бунақаси кетмайди. – Деди-да, Галина эрининг қаршисига стул

қўйиб олиб, унга шундай тикилди-ки, Михаилнинг чораси қолмади.

– Мен…, – деб нимадан гап бошлашини билмай чўзилди Массон.

Унинг жавдираган кўзлари Галинани баттар шубҳага солиб, унга бўлган ишончини сўндира бошлади. Худди бир жиноят устида қўлга туширган миршабдек, қўлларини қовуштириб, қошларини чимирганча, ундан изоҳ талаб қила бошлади. – Хўш, сен? – Деди у, икки кўзини, унга қандай изоҳ беришини билмай бошини эгиб ўтирган эрига тикиб.

– Биласанми…, – дея гапини бошлолмасди Массон.

– Айтақолсангчи, нима бўлди ахир? Одамни интиқ қилмасангчи! —

Асабийлаша бошлади Галина. Михаил эса ўзини ҳали у ёққа-ҳали бу ёққа солиб, қўлидаги газетани бураганча, гапиролмай уф тортди. Унинг ичидан гапни суғириб олишга зўр бериб уриндарди Галина. М. Е. Массон чуқур хўрсиниб, худди бирор кишининг ўлими ҳақида хабар беришга ҳозирланаётган одамдек. Стол устида турган графиндан стаканга сув қуйиб бир ҳўплаб олди-да, – Биласан, Гўри Амирга кўп бориб тураман. У ерда тарихга оид, кўп маълумотлар олишим мумкин. Шунга…, – деди тутилиб-тутилиб, яна бошини эгди.

– Гапиравер. Сени эшитяпман, – унинг оғзига тикилганча кейинги га-

пини пойларди Галина. Унинг шусиз ҳам қилдек ингичка қошлари, борган сари чимирилиб, унинг латофатли чеҳрасини файз тарк этди.

– Ҳар доимгидек иш билан машғул эдим. Бир маҳал, бир аёл, – деди

М. Массон қўлидаги газетани стол устига қўя туриб, нима бўлса бўлди, бошга тушганни кўз кўради дегандек, хўрсинди. Галина унинг шу гапини кутиб турган эканми, ёки аксинча шундан қўрқиб турган эканми, гапни давомини эшитиб ҳам ўтирмай ўрнидан сапчиб турди.

– Тушунарли. Ўзим ҳам шундан қўрққандим. Аёл, аёл. Бир умр шун-

дан қўрқдим. Оилани муқаддас билдим, ҳамма вазифаларимни бажа-ришга интилдим. Манна оқибат! – деди-ю кескин ўгирилиб, – у билан қаерда танишдинг? – Деди жон ҳолатда. Савол берди-ку, жавобини кутиб ўтирмай, яна гапиришда давом этди. Унинг овози баъзан пастлаб кетар, худди йиғидан гапиролмаётгандек. Гоҳо овози шу қадар баланд чиқарди-ки, гўё ҳамма ерни вайрон қилгудек. Ниҳоят бир бурчакка бориб бошини қаттиқ сиқиб ўтириб олди. Худди гапига ишонгиси келмагандек, гоҳ-гоҳ бошини сараклаб, – йўқ – деб бақириб қоларди. У Михаилга қараб яна нимадир демоқчи бўлди-ю, гапи оғзида қолиб, лаблари титраганча йиғлай бошлади. Ўтирган жойидан ўқдек отилиб, ўзини йўқотиб қўйди. Стулларни отиб ташлади.

Михаил рафиқасини ҳолатини кўриб, ўз дарди ҳам эсидан чиқди. Рафиқаси уни нотўғри тушунганини кўриб, юпатишга ҳаракат қилди. Аммо Галина эшитишни ҳам хохламасди, – Сени деб шу касбни танладим. Не-не қийинчиликларга дош бераяпман. Ватандан узоқда. Сен бўлсанг. Сен… – дея Массонга юзларига қора суркатиб улгурган, кўзларида қалқиб турган ёш билан, илтижоли қаради. Яна нимадир демоқчи бўлди-ку, мижжаларидан тирқираб тушаётган ёшларини, юзидан сидириб дилидаги гапини насия қилди.

Михаил ўрнидан туриб Галинани хотиржам қилишга ҳаракат қилди. Аммо у ҳали у бурчакка бориб уф тортар, ҳали бошқа бурчакка бориб бошига енгил мушт уриб қўярди. М. Е. Массон хотинини ҳарчанд босишга уринмасин, у эрининг гапларига қулоқ осмасди.

– Нималар деяпсан Галина. Қанақа аёл? Қанақа ҳиёнат? – Деб ним

табассум қилиб, хотинининг елкасидан қучиб уни бағрига босмоқчи бўлди. Галина эса елкасидаги эрининг қўлларини, нафрат билан туртиб ташлади. Унга, худди сотқинга қарагандек жирканиб қаради.

– Қўлингни торт аблаҳ! Ўзинг айтдинг-ку, бир аёл билан танишдим

деб. Менга хиёнат қилишга қандай ҳаддинг сиғди. Кутмагандим, сендан буни асло кутмагандим. Сенга ўзимга ишонгандек ишонардим. Севар-дим…

Ҳозиргина оғир босиқ, ўзини ушлаб турган Михайил бу туҳматга дош беролмай тутоқиб кетди. Кўзларини Галинага ўқдек қадади-да, исботсиз у томонга отилган бу туҳмат тошлари, тўғри бориб унинг қалбига тегди.

– Мен аёл билан танишдим деб қачон айтдим? – деб бор овози билан

хотинига, кўзларини ола-кула қилиб ўдағайлай бошлади. Туҳматга чидолмади. аслида туҳматга эмас, энг яқин инсони, ҳаётининг мазмуни, неча йиллик дўстини, унга қилган муомаласига чидолмади.

Тўсатдан важоҳат билан шердек нара тортганини, табиятан юмшоқ эри, жаҳл отига минганини кўриб жанговар руҳни бир зумда мулойим-гина қўзичоққа айлантирди Галина.

– Ҳозиргина нима ҳақида гапирётувдинг? – Деди попуги пасайиб худ-

ди беозор мушукчадек, аёлларга хос айёрлик билан, кўзларини сузганча гапни бурди Галина.

– Эшитмас экансан нега савол берасан? Аввал гапни охиригача эши-

тишни ўрган. Фан доктори эмиш яна. – деб қўлини стулга келиб муштлади Массон. Эрининг авзойини кўриб, Галина Сал ўзини босиб олди. Рафиқаси ўзини тутиб олганинидан фойдаланиб Михайил сўзида давом этди. – Бир аёл боласининг кетидан югуриб қолди. Бола эса томга чиқиб кетаётган экан, мен ишлаётгандим, биласан болаларга меҳрим бошқача. Бояги болани кетидан томга чиқдим, болакай шунақанги ширинки, икки юзидай тўйиб-тўйиб ўпкинг келади. Лўмбиллаволиб югуриб кетаётган болани икки қадамда тутиб олдим. Уни елкамга кўтариб ўйнатмоқчи бўлдим. Энди кўтараётгандим бирдан кўзим, Гўри амирга тушди. Хоҳ ишон, хоҳ ишонма Мақбара тепасида шуъла кўринди.