Зулфиябегим Адҳамзода - Нефрит остидаги жумбоқ. Бадий публистик роман

Галина ҳам, худди эри каби тарихчи олим бўлгани учун, мажбурий табассумни ҳарчанд юзига жипслашга уринмасин, ҳамон кўзининг қиррасидан сизиб чиқаётган ёшлари таққа тўхтади. Ва кескин бошини кўтариб, – Шуъла? – Деб кутилмаганда бақириб қолди. Келиб стулга эн-ди ўтираётган эрининг ёнига, худди ҳеч нима бўлмагандек, қаршисидаги стулни унга рўпара қилиб ўтириб олди.

– Ҳа Шуъла. Шундай шуъла-ки, бамисоли нурли йўлак осмонга тик-

ка кўтарилгандек. – Деб, қўллари билан устун ишорасини қилди. Ўзини ҳам, Галинани ҳам хаёлини бир нуқтага жамлади. Ҳозиргина қутирган урғочи филдек нара тортаётган Галина, бир онда юз, кўзини артиб аёл мавзусини унутди, эрининг оғзига тикилганча унинг ҳикоясини берилиб тинглай бошлади.

– Нима қилдинг?

– Нима қилардим, икки кундан бери кутубхонадан чиқмайман.

– Хўш, бирон нима топдингми?

– Йўқ. Китобларда ҳеч нарса йўқ. Аммо бир китобда ёзилишича, фа-

локат яқинлашса, авлиёлар қабрида безовта бўладилар дейилган экан. Галина «ол-а,» деб ён тарафга ўгирилиб энсаси қотганини эрига билдирмасликка уринди.

– Қанақа авлиё? Ахир гўри амирда подшоҳлар ётибди-ку.

– Галина, унутма у ерда Темурланг қабри бор. Унинг ёнида эса ўз за-

монасининг буюк олими. Авлиё, валий Абу Сайид Барака ётибди. – Деб кўрсаткич бармоғини Галинага бигиз қилиб, ўз сўзини тасдиқлади Михайил Массон. Аёл ўйланиб қолди. Эрига қараб, хатосини тушунган ошиқдек, унинг қўлини ушлаб майин силади-да, жилмайиб эркалана бошлади. У қилдек ингичка қошларини ўртага жамлаб эридан кечирим сўрагандек, елкасидан оҳиста қўллларини юрғазиб силай бошлади. Михаил рафиқасини ялтоқланаётганини кўриб, елкасидаги галинани нозик қўлини оҳиста силкитиб юборди.

– Демак аблаҳман шундайми? – деб эркаланаётган Галинага кўзининг

қири билан қаради. Галина бошини эгди-да, айёрлик билан бошини эрининг елкасига қўйди.

– Кечир мени азизим. Ундай демоқчи эмасдим. Билмайман нима жин

урди мени. Нега бу аҳволга тушдим ўзим ҳам билмай қолдим. Азизим кечирақол энди. Гўё кимдир мени бошқаргандек нима деётганимни ўзим ҳам билмай қолдим, ўлай агар, ишон.

Михаил Массон рафиқасига кўз қири билан ним табасум қилди-да, чап қўли билан уни ўзига тортиб, қучоқлаб олди.

– Мени шу қадар севасан деб ўйламагандим. Кимдир сени рашқ қилса

кишига ёқар экан. Аммо ўн йиллик эрингни аблаҳ деганингни унут-майман, – деб унга ҳазиломуз киноя билан қўлини бигиз қилди.

Галина Михаилни қучоқлаганча елкасидан бошини олгиси келмас. Кўзларини юмганча тебранарди. Ора-чора юмуқ қўзлари билан, соқоли ўсиб Галинанинг ғашига тегаётганига қарамай юзидан ўпиб кўйди. Улар бир неча дақиқа, шу ҳолатда деразадан осмонга қараганча хаёллар ва ширин хотиралар оғушида ўтиришди. Галина Умр йўлдошининг қайноқ бағридан илкис қўзғалди-да, Михаилга:

– Тўгри айтасан Миша. Темур баъзи манбаъларда уруш худоси дея

тилга олинади, баъзида эса ўлим худоси деб. – Мулойимлик билан эрига ён босди. Михаилнинг сукут сақлаб, яна хаёлга чўмгани Галинани ташвишлантирди.

– Шумиди бор муаммо? Қизиқ, буни нимаси муаммо?

Михайил худди энг муҳимини айтмаган гуноҳкордек чуқур уф тортиб, стол устида турган кўзойнагини қўлига олиб артди. икки кўз орасидаги бурун суягини бармоғи билан сиқиб қўйди. Ва кўз ойнагини тақиб олди.

– Ҳамма муаммо шунда-да. Биласан, сиёсатимизда бундай воқеалар,

ғайб ҳақида умуман гапириш мумкин эмас. Мен эса бу қабрни очиб кўришни истайман. Бунинг учун менга эса руҳсатнома керак. Аммо руҳсатнома олишим учун жиддий сабаб келтиришим зарур. Мен нимани сабаб қилиб кўрсатаман? Шуъла кўрганимни ёзаманми? Менга руҳсатнома эмас, жиннихонага йўлланма беришади.

Михаил сочларини силаганча, ташвиши яна эсига тушиб балконга чиқиб кетди. Четларига ҳунарманд аёллар томонидан қўлда ҳошия берилган Оппоқ дастурхон ёзилган, хона ўртасида турган думалоқ Столга қўйилган, тилла ҳар билан ишлов берилган биллюр графиндан стаканга сув қуйди-да, баланд овозда Михаилга:

– Ёз. Тегишли идораларга мурожант қил. – Деб чала очиқ турган бал-

коннинг эшигига мўралади. Очиқ ҳавода, саҳар ёғдусини томоша қилиб чуқур-чуқур нафас олиб, икки қўлини ёзганча, кўзларини чирт юмиб тоза ҳаводан нафас олаётган Миҳаил, ортига ҳам қарамай кўзларини кескин очди. Гўё кимдир ширин уйқудан уйғотиб юборгандек:

– Нима дейман? Менга биров ишонади деб ўйлайсанми? – деди.

Галина ўйланиб қолди. Эрига ачиниб унинг ёнига яқинлашди, юмшоқ ва иссиқ, аммо ишхонасидаги қоғозлар дастидан шўралашга яқинлашиб қолган қўлларини қаттиқ сиқиб юзига босди.

– Сиқилма Миша, икковлон бир иложини қиламиз. Биз албатта бу қа-

брни очиб, уни ўрганамиз. Мен сен биланман азизим, – деди.

Ўша кундан эр-хотин бу ишга жуда жиддий киришдилар. Кутубхона-ларда кечгача қолиб кетадиган, фарзандлари Вадим Михайлович Массон энагаси билан уйқига кетадиган бўлди. Кунлардан бир кун Галина кечаси уйғониб эрини турта бошлади.

– Миша тур! Миша!

Михайил ширингина туш кўраётган эканми Галинанинг қўлларини олиб ташлаб, кўрпасига ўраниб олди.

– Нима бўлди Галина? —Деди уйқусираганча. Кўзларини ҳам очгиси

келмай.

– Бир фикр келди.

– Нима экан? Ярим кечаси уйғотишинг шартми? Эртага айтарсан. —

деди ширин тушини охиригача кўришга астойидил ҳаракат қилиб, Галинанинг турткисидан аллақачон уйғониб бўлган, аммо кўзини очишни истамаётган Михаил орқа ўгириб, кўрпани бошига ёпиб олди.

– Кел бундай қиламиз. Ўртоқ Сталинга хат ёзамиз.

Бу гап унинг қулоғига шунақанги жаранглаб кирдики, беихтиёр ўрнидан сакраб туриб Галинага қаради Михаил. Қошларини кўтариб, худди унга бирор бир вазифа юклатилаётган, ёки уни қаергадир сургун қилаётгандек тепа сочи тикка бўлиб деди:

– Эсинг жойидами? Ўртоқ Сталинга-я, Нима деб?

– Ғайб ҳақида гапириш мумкин бўлмаса, кон ва тарихий топилмалар,

қимматбаҳо қазилмалар ўртоқ Сталинни қизиқтириши мумкин-ку тўғрими? – Дея у, мен шунақа ақллиман дегандек, эрига кўзларини сузди.

– Нималар деяпсан? Ахир у ерда ҳеч қандай олтиин йўқ-ку. Ҳукумат-

ни алдашнинг оқибати нима бўлишини наҳот билмасанг? – деганча ўрнидан сакраб туриб, кўзларини чақчайтирди Михаил. Галина Михаилни икки чаккасидаги сочларини енгил, тортди-да:

– У ерда ҳеч нима йўқлигини сен биласан, ўртоқ Сталин эмас. Ахир

Темурийлар хазинаси топилмаганидан хабаринг бор, биз бор-йўғи шу гепотизани олдинга сурамиз холос. Бу бизнинг назария бўлади. Ахир биз олтин кўрдик, деб ёзмаймиз-ку, аксинча тахмин қилаяпмиз. Тахминимиз тўғри ёки нотўғрилиги учун жавобгарлик йўқ. Биз олимлар очиб кўрмагунимизча бирон бир аниқ жавоб айтолмаймиз. Баҳонамиз шу бўлади. Ҳа-я хатга, «ҳалқ орасида шундай гап юрипди» дея қўшиб ўтамиз.

Михаил ўйланиб қолди. Ва хотинига қараб нақадар ақллисан дегандек, уни ҳеч қандай ҳирссиз юзидан ўпиб қўйди. Эртаси куниёқ тонгда ўша даврнинг СССР бошқарувни ўз қўлига киритган, ва ўша пайтларда ҳалқлар отаси дея юритиладиган, Иосиф Виссарионович Сталинга хат ёзди.