А Кравцевич - Тэўтонскi ордэн - Ад Ерусалiма да Грунвальда (на белорусском языке)

Назаўтра, у сераду 16 лiпеня, на полi бою былi адшуканыя целы хохмайстра i яго паплечнiкаў. Целы Ульрыха фон Юнгiнгена i некалькiх галоўных кiраўнiкоў ордэна адправiлi для пахавання ў Мальбарк. Астатнiх забiтых, сваiх i чужых, пахавалi на месцы.

Недалёка ад поля бiтвы адбылася вялiкая ўрачыстасць. На ёй пад слова гонару былi адпушчаныя палонныя, акрамя тых, хто належаў да ордэна. Затрымалi яшчэ саюзнiкаў крыжакоў - шчэцiнскага i алешнiцкага князёў.

Каб давесцi справу да канца, саюзнiкам патрэбна было заняць сталiцу ордэнскай дзяржавы. Таму замест абвешчанага трохдзённага прывалу армiя адпачывала толькi адзiн дзень i ўжо 17 лiпеня вырушыла на Мальбарк. Адлегласць да сталiцы па дарозе, абранай саюзнiкамi, складала 120 км. Праходзячы штодзённа каля 15 км, войскi без супрацiўлення займалi навакольныя гарады i замкi. Вельмi хутка большая частка ордэнскай краiны, у тым лiку i прускiя бiскупствы, прызналi ўладу пераможцаў. Мала таго, гараджане i шляхта самыя нападалi на ордэнскiя замкi, выганялi залогi i перадавалi ўмацаваннi саюзнiкам. Ордэнскi хранiст пiсаў, што такой здрады нiколi не было чуваць нi ў адной дзяржаве. Браты-рыцары Тэўтонскага ордэна ратавалiся ўцёкамi хто куды мог. Галоўнай прычынай такога хуткага i бяскроўнага падпарадкавання краiны быў, канешне, небывалы разгром армii ордэна пад Грунвальдам. Акрамя таго, дала аб сабе знаць каставасць ордэна, яго адасобленасць ад сваiх падданых, у тым лiку i шляхты.

Праз восем дзён маршу, 25 лiпеня, войскi стаялi пад Мальбаркам. Аднак яны спазнiлiся, сталiца крыжакоў ужо была гатовая да абароны. Яшчэ 18 лiпеня да яе прыбыў швецкi комтур Генрых фон Плаўэн з падначаленым яму войскам. Па загаду хохмайстра фон Плаўэн камандаваў групай харугваў, якая прыкрывала шлях на Памор'е. Цяпер жа, атрымаўшы вестку аб грунвальдскiм разгроме, фон Плаўэн з'арыентаваўся ў сiтуацыi i, не губляючы часу, паiмчаўся ратаваць сталiцу. За тры днi ён пераадолеў адлегласць каля 80-100 км i да прыходу саюзнага войска паспеў падрыхтаваць Мальбарк да абароны. У момант з'яўлення лiтоўска-польскай армii залога Мальбарка складала каля 2- 2,5 тыс. чалавек, не лiчыўшы абслугi, была забяспечана ваенным рыштункам i харчаваннем на пару тыдняў. Мальбарскi замак ў тыя часы быў магутнейшым абарончым збудаваннем i ўзяць яго з налёту магчыма было толькi да прыходу фон Плаўэна пры адсутнасцi арганiзаванай абароны.

25 лiпеня ордэнская сталiца была абложана з усiх бакоў. Генрых фон Плаўэн, даведаўшыся, што адзiны ўцалелы саноўнiк - вялiкi шпiтальнiк Вернер фон Тэццiнген - не думае аб уладзе, вырашыў узяць яе сам. Ён сабраў каго мог з рыцараў i тыя абралi Плаўэна намеснiкам да заканчэння вайны i абрання новага хохмайстра. Галоўнай сваёй задачай новаспечаны намеснiк лiчыў утрыманне сталiцы. Гэта быў адзiны шанц на ўратаванне дзяржавы. Мелiся яшчэ войскi ў Лiвонii, чакалася дапамога ад фiлiяў у Эўропе.

Здабыць Мальбарскi замак у XV ст. пры наяўнасцi там добрай залогi можна было толькi з дапамогай галоднай блакады або здрады. Па загаду Плаўэна спалiлi горад i мост цераз раку Нагату. Гарматны абстрэл з боку саюзнiкаў нiчога не даў. Адбылiся перагаворы Вiтаўта i Ягайлы з фон Плаўэнам. Намеснiк прапанаваў мiр на ўмовах: ордэну пакiнуць толькi Прусiю як зямлю, здабытую ў варвараў хрысцiянскай кроўю. У адказ яму прапанавалi здаць замак за абяцанне "паклапацiцца аб ордэне". Плаўэн адмовiўся.

Аблога замка была няшчыльнай, крыжакi атрымалi вестку аб намеры германскага iмператара аказаць дапамогу ордэну i паднялiся духам. Залога пачала рабiць вылазкi, часам паспяховыя.

У саюзнiкаў было тры варыянты рашэння: заключыць мiр, здабыць замак або адысцi. Плаўэн ужо не хацеў слухаць аб мiры. Здабыць замак надзеi не было, штурм нават не рыхтавалi. Заставаўся трэцi варыянт.

Да Кёнiгсберга ў другой палове жнiўня прыбыла частка лiвонскай армii пад камандай ландмаршала фон Хевельмана (ён замяняў хворага ландмайстра фон Фецiнгофа). У пачатку верасня канчаўся трохмесячны тэрмiн памiж аб'явай i пачаткам вайны лiвонцаў з Вялiкiм Княствам. Аднак iх сiлы былi недастатковыя для змагання з саюзнiкамi.

У гэты час прадстаўнiкi лiвонскага ландмайстра заключылi перамiр'е з "панамi лiтоўскiмi i рускiмi" на 10 тыдняў. Вiтаўт паслаў маршалу лiст з запытаннем, на якой падставе той, нягледзячы на перамiр'е, канцэнтруе войскi пад Кёнiгсбергам. Ландмаршал лiстом ад 4 верасня адказаў, што не ведае аб перамiр'i, паколькi яно, вiдавочна, заключана ўжо пасля яго выхаду з Лiвонii. Лiст Хевельмана быў напiсаны ў непрывычнай для братоў-рыцараў пакорлiвай манеры. Ён называў Вiтаўта "горача любiмым i ласкавым панам".

Вялiкi князь з 12 харугвамi выехаў насустрач лiвонцам пад Кёнiгсберг. 8 верасня ён меў размову з Хевельманам. Ландмаршал абавязаўся быць пасрэднiкам у перагаворах памiж фон Плаўэнам i саюзнiкамi. Ён прасiў аб двухтыднёвым перамiр'i з 9 па 22 верасня, каб у гэты час асабiста сустрэцца з фон Плаўэнам i давесцi справу да мiру. Дзеяннi лiвонскага рыцара цалкам зразумелыя. Яму патрэбна было любым коштам выйграць час. Чакалася дапамога з захаду. Польскае апалчэнне з кожным днём усё больш рвалася дамоў. Акрамя таго, з'яўлялася магчымасць абмеркаваць сiтуацыю непасрэдна з фон Плаўэнам i сумесна выпрацаваць план далейшых дзеянняў - калi толькi дапусцяць у Мальбарк. I яго дапусцiлi туды.

У вынiку давяральных размоў ландмаршала з намеснiкам, якiя адбывалiся некалькi дзён (змест застаўся невядомым), Вiтаўт з Ягайлам не атрымалi прапановы не толькi аб мiры, але нават аб перамiр'i. Пасля 22 верасня вайна павiнна была цягнуцца далей. Час працаваў не на саюзнiкаў. Не былi цалкам аплачаны паслугi замежных вояў. Жыгiмонт Вугорскi пагражаў Польшчы з захаду, шляхецкае апалчэнне, не звыклае да такiх доўгiх паходаў, iмкнулася дамоў. Наблiжалася зiма. Было прынята рашэнне адысцi ад Мальбарка i вярнуцца дадому. Да 18 верасня вырушыла войска Вiтаўта, за м пайшлi мазавецкiя князi.

19 верасня зняло аблогу польскае войска. Адыход адбываўся спакойна i нетаропка, войскi везлi багатую здабычу. Залога з замка нiякiх перашкод адыходу не чынiла.

Тое, што сталiца засталася ў руках ордэна, мела вялiкi ўплыў на далейшыя падзеi. Захаванне Мальбарка азначала, што ордэнская дзяржава не загiнула. Як толькi саюзныя войскi пакiнулi тэрыторыю Прусii, сiтуацыя ў ёй пачала рэзка мяняцца. З такой жа хуткасцю, як краiна паддавалася грунвальдскiм пераможцам, яна зараз пераходзiла на бок сваiх старых гаспадароў. Часткова, вiдаць, баючыся помсты, часткова з пераканання пруская шляхта пачала зноў захоплiваць замкi, толькi ўжо для ордэна. Першым было занята Дзялдава. Польская залога, заспетая неспадзеўкi, трапiла ў няволю. Лiвонскi маршал абклаў i здабыў Эльбланг. Затым замкi пайшлi да ордэна адзiн за другiм. У руках саюзнiкаў засталiся толькi замкi ў Торуне, Радзыне, Броднiцы i Няшаве; не пускалi крыжацкiя ўлады два багатыя гарады - Стары Торунь i Гданьск. Фон Плаўэн адклаў расправу з iмi i заключыў перамiр'е да падпiсання мiру з саюзнiкамi.