Махмуд Самандаров - Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

Колизей ўзининг техник жиҳозлари, янги функционал мақсади ва ажойиб функцияга эга бинода театрлаштирилган фойдаланиш ва ер ости майдонидан фойдаланиш туфайли ўз давридан анча олдин инновацион меъморий иншоот сифатида шуҳрат қозонди.

Қадимги Римда пайдо бўлган кўплаб техник янгиликлар кейинчалик бинолар ва иншоотларни қуришда, жумладан, ўрта асрларда ҳам қўлланилган.

Ўрта асрларда готика соборлари қурилишидаги техник янгиликлар туфайли инновацион объектлар ҳам пайдо бўлди. Готика меъморларининг техник ютуғи юкни тақсимлашнинг янги усулини кашф қилишлари эди. Масоннинг оғирлиги ва босими маълум нуқталарда тўпланиши мумкинлиги аниқланди ва агар улар айнан шу жойларда қўллаб-қувватланса, бинонинг бошқа элементлари энди юк кўтармаслиги керак эди.

Готҳиc рамка шундай туғилган. Техник ечимнинг янгилиги қуйидагича эди: улар бинонинг мустаҳкам деворларига суяна бошладилар, массив цилиндрсимон тоноз очиладиган қовурғали хоч билан алмаштирилди, бу тонознинг босими қовурғалар ва камарлар орқали устунларга (устунларга) узатилади. Шу тарзда ҳосил бўлган латерал суриш учувчи таянчлар ва таянчлар орқали идрок қилинади.

Ушбу инқилобий топилмалар нафақат қурилиш материалларини тежашга, балки маъбаднинг ички қисмини бир бутунга бирлаштиришга, уни чалкаштириб юборган ва тўсиб қўйган устунлардан воз кечишга имкон берди. Билан бирга Нефнинг ёритилишини яхшилаш орқали биноларнинг баландлигини тубдан ошириш мумкин бўлди. Европадаги баъзи готика ибодатхоналари Хеопс пирамидасининг баландлигидан ошиб кетди, у минг йиллар давомида дунёдаги энг баланд бино бўлиб қолди. Шундай қилиб, хонанинг имкониятларини ошириш ва кенглик туйғусини яратиш учун соборнинг ички маконини кенгайтириш керак эди. Бунга залнинг ўлчамини кенглик ва баландликда ошириш, ички устунлар бўлимларини бўш жойни безовта қилмаслик учун қисқартириш орқали эришилди.

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика меъморларининг техник ютуғи

Роман даврининг охирида улар ўзаро фаолият тонознинг массасини улар орасидаги нозик пломба билан кемерли қовурғалар тизимига бўлиш усулини қўллашни бошладилар, бу эса бутун шифт тузилишининг оғирлигини камайтиришга имкон берди. Олдинги қурилиш тажрибаси билан бойитилган готика архитекторлари конструкцияларнинг кесмаларини қисқартиришди ва залнинг шифтини анча енгиллаштиришни таъминладилар, бунинг натижасида қўллаб-қувватловчи устунларнинг қалинлигини камайтириш мумкин эди ва Бу, ўз навбатида, соборнинг учта нефининг маконини визуал равишда бирлаштирди. Бундан ташқари, ўрта қисмнинг деворлари ён қисмларнинг томидан юқорига чиқадиган базиликалар энди улар орасида катта деразалари бўлган бир қатор устунларга айланди, бунинг натижасида соборнинг майдони, Романеск черковларининг маъюс ички қисмидан фарқли ўлароқ, янада ёрқинроқ бўлди.

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика собори биносининг конструктив рамкаси энди деворлар ва гумбазлар мажмуаси эмас, балки скелет, рамкадир. Бу меъморчилик тарихидаги ягона тош рамка бўлиб, уни яратиш мумкин эди, чунки меъморларнинг муҳандислик фикри ҳам, масонларнинг техник маҳорати ҳам юқори даражага етган.

Енгиллик, вазнсизлик, очиқ ишларнинг таассуротлари меъморий шаклларнинг ўзига хос пластиклиги билан ҳам боғлиқ: устунларга ўхшамайдиган таъкидланган вертикал таянчлар, балки юпқа устунлар тўпламлари, лансетли камарлар, учли чодирлар ва педиментлар, массаларни ажратиш, деталларни нозик профиллаш..

Суриш кучини камайтириш учун камар ва тонозларнинг думалоқ (ярим доира) шакли лансет билан алмаштирилди. Услубнинг бирлиги учун дераза ва эшиклар тўшагининг камарлари ҳам лансет ясала бошланди. Ушбу лансет мос келади қалъалар, тик думбали томлар ва габлеларнинг готика-севимли учли шакли. Ланcет арклари, туюлиши мумкин бўлганидек, Шарқдан қарзга олинмаган. Эрон ва Ўрта Осиё меъморчилигида улар бошқа шаклга эга бўлиб, ўрта асрларда европаликлар билан тўғридан-тўғри алоқада бўлган араблар думалоқ камарлардан фойдаланганлар.

Ривожланган Роман меъморчилиги даврида черковларнинг, айниқса соборларнинг жабҳалари ўйилган тош деталлари ва ҳайкалтарошлик билан бойитилган.

Меъморий экспрессивлик воситалари тизимида ҳайкалтарошлик-релъеф мавзуси муҳим ўрин тутади. Готика услубидаги биринчи муҳим бино Нотр-Дам собори, шунингдек, Нотр-Дам де Париж, Париж марказидаги католик черкови, Франция пойтахтининг рамзларидан бири. У Cитé оролининг шарқий қисмида жойлашган. У 1163 йилдан 1345 йилгача қурилган. Соборнинг баландлиги 35 м, узунлиги 130 м, кенглиги 48 м, қўнғироқ минораларининг баландлиги 69 м, жанубий минорадаги Эммануел

қўнғироғининг оғирлиги 13 тонна, тили 500 кг

Нотр-Дам собори ичкариси Париж

Нотр-Дам собори Париж

Соборнинг архитектураси стилистик таъсирларнинг икки томонламалигини кўрсатади: бир томондан, ўзига хос кучли ва зич бирлиги билан Усмонли Нормандия услубининг акс-садолари мавжуд бўлса, бошқа томондан, готика услубининг инновацион меъморчилиги ютуқларидан фойдаланилган. бинога енгиллик беради ва соддалик таассуротини яратади.

Париж Нотр Дами – бу галереялар ва икки томонлама навесли базилика. Илгари, бу дизайн жуда камдан-кам ишлатилган саноатда бошқариладиган аниқлик билан ишлаб чиқарилган йирик ўлчамдаги структуравий элементлар. Бундан ташқари, муҳандис К. Фокс иштирокида барпо этилаётган бино дизайнерлик касбининг мавқеини ошириб, уни жараённинг ажралмас иштирокчисига айлантирди. Сарой кўплаб тақлидларга сабаб бўлди ва самарали юқори технологияли услубнинг аждодига айланди.