Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Мы заўсёды нешта прыносім хлопцам. Ці піражкі, ці пірагі, дранікі — што ёсьць. Мы прыхільніцы таго, што хлопцы робяць, і лічым абавязкам ім дапамагчы.

Нягледзячы на кепскае надвор’е, прыйшоў у Курапаты й айцец Леанід Акаловіч.

АКАЛОВІЧ: Я абавязаны, бо мы дамовіліся, што кожную нядзелю — якое б ні было надвор’е, колькі б ні было тут нашых вернікаў — адзін, два ці тры. Хто прыходзіць у імя Хрыстовае, будзе й Бог з намі. Дык вось, прыходзім тут справіць малітву альбо абедніцу ды памянуць нявінна палеглых забітых нашых курапатцаў.

А ўвечары ў лягеры пройдзе нарада маладзёвай курапацкай ініцыятывы. Валанцёры будуць абмяркоўваць мэмарыялізацыю Курапатаў, а таксама стварэньне разам з арганізацыяй «За ўратаваньне Курапатаў» кнігі пра гісторыю й абарону ўрочышча.

28 студзеня 2002

ШМАТ РЭПРЭСАВАНЫХ БЕЛАРУСАЎ ДАГЭТУЛЬ НЕ РЭАБІЛІТАВАНЫЯ

Архівы КГБ, у якіх знаходзіцца інфармацыя пра палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі, дагэтуль закрытыя. Навукоўцы ня маюць доступу да матэрыялаў. Пра гэта — гутарка з дасьледчыцай, кандыдаткай гістарычных навук Нінай Стужынскай.

Ганна Соусь:

Амаль уся інфармацыя пра палітычныя рэпрэсіі знаходзіцца ў архівах КГБ, але часткова яе можна адшукаць і ў Нацыянальным архіве — тут захоўваецца частка матэрыялаў па гэтак званым «палітычным бандытызьме», кулацкай контаррэвалюцыі й палітычных рэпрэсіях Ніна Стужынская, якая ўжо шмат гадоў займаецца гісторыяй антысавецкага супраціву, у свой час мела магчымасьць працаваць з дакумэнтамі ў архівах КГБ.

СТУЖЫНСКАЯ: Гэта вельмі спэцыфічны архіў. Ён ніколі ня быў адкрыты. Навуковец ці сваяк рэпрэсаванага можа пацікавіцца канкрэтнай асобай, і толькі па прозьвішчу чалавека (пажадана мець год і месца яго нараджэньня) супрацоўнік архіву, звычайна афіцэр КГБ, шукае адпаведныя матэрыялы. Ёсьць яны на самой справе ці няма, нам невядома — мы можам толькі верыць ці ня верыць супрацоўніку.

Ніна Стужынская згадвае, як напачатку дзевяностых, маючы адмысловую паперу ад Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук, можна было дасьледаваць пэўныя матэрыялы ў архівах КГБ. Цяпер сытуацыя кардынальна зьмянілася.

СТУЖЫНСКАЯ: Летась я праявіла такую цікаўнасьць. Справа ў тым, што я заканчваю доктарскую дысэртацыю «Антысавецкі рух у Беларусі ў 1918–1929 г.». Я пацікавілася, ці маю я магчымасьць зазірнуць у тыя самыя дакумэнты, якія я глядзела 4–5 гадоў таму. Аказалася, што не.

І ўсё ж многія навукоўцы і цяпер, нягледзячы на закрытыя архівы, працягваюць вывучаць гісторыю палітычных рэпрэсіяў у Беларусі. Ніна Стужынская працягвае:

— Тут ёсьць адзін момант — з гэтай тэмай немагчыма абараніцца. Для дзяржавы гэтая тэма небясьпечная — і тэма супраціву, і тэма палітычных рэпрэсіяў. Вельмі кароткі быў тэрмін адноснай дэмакратыі ў Беларусі, навукоўцы проста не пасьпелі да канца вывучыць тэму Курапатаў. Але я ўпэўненая, што дакумэнты існуюць.

Якім чынам цяпер можна даведацца пра сапраўдную гісторыю Курапатаў, каб прагучалі ўсе імёны забітых там людзей? Многія беларусы атрымалі напачатку 1990-х даведкі аб рэабілітацыі сваіх родных, у якіх было запісана прыкладна так: «Расстраляны ў Менску, хутчэй за ўсё, у Курапатах».

СТУЖЫНСКАЯ: Што тычыцца курапацкіх справаў, я думаю, што, канечне, могуць зьвярнуцца вельмі канкрэтныя людзі, якія маюць вось такія даведкі. Але я лічу, што гэта бессэнсоўна зараз. Каб даведацца гісторыю Курапатаў, гісторыю тых людзей, якія там паляглі, патрэбныя кардынальныя зьмены — найперш ва ўладзе.

Ніна Стужынская адзначае й яшчэ адну важную акалічнасьць. Дагэтуль не рэабілітавалі беларусаў, якіх абвінавачвалі ў арганізацыі контаррэвалюцыйных выступаў ці паўстаньняў супраць савецкай улады.

СТУЖЫНСКАЯ: Магу прывесьці прыклад Юркі Лістапада. Ён меў тры прысуды. І ён рэабілітаваны па дзьвюх справах, але не рэабілітаваны па адной — гэта прысуд 1926 году, якраз за арганізацыю контаррэвалюцыйнага выступу супраць савецкай улады. Я прысутнічала гадоў шэсьць таму на судзе. Наш суд вельмі жорстка паставіўся, маўляў, гэта антыканстытуцыйны ўчынак і не падлягае рэабілітацыі.

28 студзеня 2002

БОЛЬШ ЗА ЧАТЫРЫ МЕСЯЦЫ ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Сёньня за рэканструкцыяй Менскай кальцавой дарогі назіралі сем валанцёраў.

Ганна Соусь:

Будаўнікі робяць падземны пераход, а таксама падвышаюць узровень дарогі. Валанцёры рыхтуюцца ісьці ў Ждановіцкую лясную гаспадарку, куды іх выклікалі для размовы наконт нібыта «незаконнага ўсталяваньня намёту» і высечкі лесу. Разам зь імі ў лясьніцтва пойдуць прадстаўнікі праваабарончага цэнтру «Вясна» і карэспандэнт Радыё Свабода.

29 студзеня 2002

128 ДЗЁН ВАХТЫ ПАМЯЦІ

За рэканструкцыяй Менскай кальцавой дарогі сёньня сачылі тры добраахвотнікі.

Ганна Соусь:

Валанцёры не зьбіраюцца пакідаць урочышча да заканчэньня земляных работ, а магчыма, і да таго часу, пакуль ня будзе пабудаваны мэмарыял ахвярам палітычных рэпрэсіяў.

30 студзеня 2002

УЛАДЫ ЦІСНУЦЬ НА ВАЛАНЦЁРАЎ ПРАЗЬ ЛЯСЬНІЦТВА

Павал Севярынец, Сяржук Высоцкі й Алесь Гетман наведалі Ждановіцкае лясьніцтва Менскай лесапаркавай гаспадаркі.

Ганна Соусь:

Падставай для візыту стаў інцыдэнт на мінулым тыдні, калі на добраахвотніка Алеся Гетмана склалі пратакол за нібыта «незаконнае ўсталяваньне ў лесе намёту» і высечку дрэваў. Паводле лясьнічага Сяргея Макоўскага, у Менскую лесапаркавую гаспадарку патэлефанавалі зь Міністэрства ўнутраных справаў і папрасілі паўзьдзейнічаць на валанцёраў Лясьнічы на пачатку размовы з абаронцамі выказаўся даволі шчыра:

— Адразу скажу — палітыка нам не патрэбная.

— Скажыце, калі ласка, чаму гэтае пытаньне ўзьнікла толькі цяпер, праз чатыры месяцы? Намёт у лесе даўно стаіць...

— Гэта й ёсьць палітыка. Калі ня могуць разабрацца ўлады, дык што нам? Пачнеце валіць лес — вось і будзем разьбірацца.

Валанцёры выказвалі свае аргумэнты — каб усталяваць у лесе намёт, не патрэбныя ніякія дазволы ўладаў, а на ацяпленьне намёту ідуць дрэвы, якія будаўнікі павалілі яшчэ летась. У часе размовы высьветлілася, што ў дакумэнтах Менскай лесапаркавай гаспадаркі дагэтуль не пазначана, што Курапаты ёсьць помнікам гісторыі першай катэгорыі.

МАКОЎСКІ: Нідзе, абсалютна, ня ведаю... У нас адбылося лесаўладкаваньне — і там нічога не пазначана, проста як «лясны масiў». Канечне, мы ведаем, што гэта за месца, і таму, зразумела, прыбіраем увесь час, робім санітарныя высечкі лесу. Усё гэта пачалося, калі капалі газаправод і раскапалі некалькі магілаў, хаця, кажуць, тое ж самае было, калі будавалі кальцавую.

Галоўным вынікам размовы стаўся дазвол на высечку часткі сухастою.