Николай Чергинец - За секунду да выстралу

Сёння Купрэйчык вырашыў пайсці дамоў не пазней сямі вечара. Прычына была важкай: у Надзі — дзень нараджэння, і Аляксей абяцаў ёй абавязкова быць крыху раней. У госці да сябе яны запрасілі Мачалавых і Славіных.

Купрэйчык папярэдзіў свайго намесніка пра тое, што яго вечарам не будзе, апячатаў сейф і выйшаў з кабінета. У калідоры яму сустрэўся хлопец. Яго твар капітану падаўся знаёмым. Хлопец сказаў:

— Добры дзень, я да вас!

«Дык гэта ж сын Мані Жовель», — успомніў Купрэйчык.

— Гэты ты, Толя? Добры дзень!

Купрэйчык вярнуўся ў кабінет і прапанаваў хлопцу крэсла. У сэрцы болем адгукаліся нядаўнія падзеі. Маня Жовель не была датычная да дзейнасці банды Карунова, яна дапамагла супрацоўнікам міліцыі, ды і Толя ў цяжкую для Купрэйчыка хвіліну паказаў сябе малайцом, аднак бачыць цяпер яго Аляксею было цяжка. Перасіліўшы сябе, ён сказаў:

— Слухаю цябе, Толя.

— Мяне мама да вас паслала. Мяне двое хлопцаў угаворваюць сёння ўначы пайсці з імі на «справу». Яны хочуць сталовую абакрасці. Там на ноч шмат грошай застаецца.

— Хто яны?

— Суседскія. Лёнька Каламіец і Сашка Андрыеўскі. Яны хлопцы нядрэнныя, але ў Лёнькі бацька п’яніца, а яго сябар, дзядзька Вася, у сталовай гэтай працуе. Вось дзядзька Вася і падгаварыў Лёньку і Сашку. А ім страшна, таму яны мяне з сабой клічуць. Я расказаў маме. Яна мне і загадала адшукаць вас. Мама прасіла, каб Лёню і Сашу ў турму не садзілі. Яны дзеці добрыя, раней пра такія справы паміж імі нават гутаркі не было. У першы раз гэта яны задумалі.

— Я веру табе, Толя.

Купрэйчык задумаўся. Ён разумеў, што Маня давярае яму, інакш яна не адважылася б на такі крок. Разумеў капітан і Толю, якога акружаючыя яго дарослыя людзі вучылі быць утойлівым, нікому не расказваць пра тое, што ведае. І вось зараз гэты хлопец прыйшоў у міліцыю паведаміць пра крадзеж. Капітан павінен быў праявіць і такт, і разуменне.

Купрэйчык спытаў:

— А гэты дзядзька Вася збіраецца пайсці з вамі?

— Не ведаю. Але мне здаецца, што не. Ён, напэўна, хоча, каб мы выкралі грошы і аддалі яму, а ён нам за гэта заплаціць.

— Як яго прозвішча?

— Не ведаю. Пра гэта трэба ў бацькі Лёнькі спытаць, яны ж сябруюць.

— Хто яшчэ ведае дзядзьку Васю?

— Прабачце, забыўся: яго добра ведае Драбуш, сябрук Прутава, у якога вы жылі на кватэры.

Купрэйчык успомніў, як ён сядзеў у кампаніі Карунова, Прутава і яго сяброў, а ў хату нечакана разам з Драбушом зайшоў Толя Жовель. Аляксей не стрымаўся і спытаў:

— Толя, а што ты падумаў, калі мяне ўбачыў у Прутава?

— А, гэта калі мы з Драбушом па санкі прыходзілі. Мне спачатку здалося, што вы і напраўду разам з імі, але потым успомніў, што вы маме лекі прыносілі, і яшчэ тое, што праз тры дні маму выклікалі ў райвыканкам і нам дапамогу аказалі, а маіх малодшых брата і сястру ў школу-інтэрнат уладкавалі. Мы з мамай тады здагадаліся, што ўсё гэта дзякуючы вам. Я разумеў, што вы не такі, як яны. І калі вы знаходзіцеся ў іх кампаніі, то, відавочна, так трэба. Таму нічога не сказаў, вырашыў, што мне лепш памаўчаць і зрабіць выгляд, што вас не ведаю.

— Глядзі ты які! Цяміш правільна.

Капітан падзякаваў хлопцу за паведамленне і сказаў, што прыме неабходныя меры. Толя выйшаў, а Аляксей зноў успомніў Мачалава. Гэта па яго хадайніцтве шматдзетнай маці Мані Жовель была аказана дапамога.

Купрэйчык зняў трубку з апарата і запрасіў да сябе намесніка. Праз некалькі хвілін у дзвярах з’явіўся высокі падцягнуты маёр:

— Клікалі, Аляксей Васільевіч?

— Прысаджвайцеся, Марат Міхайлавіч. — Купрэйчык вагаўся, ці даручаць намесніку такую справу. Характар у маёра быў круты. Ён меркаваў, што любы чалавек, які здзейсніў нават дробнае правапарушэнне, павінен сядзець на лаве падсудных. З выгляду ахайны, Бараннік, які гаварыў заўсёды правільныя словы, на самай справе быў напышлівы, ганарысты. Да людзей ён ставіўся бяздушна, лічыў правільнай толькі сваю думку. Гэтыя якасці і адыгралі, відавочна, сваю адмоўную ролю, калі ўстала пытанне пра замену Мачалаву. Не любілі маёра і супрацоўнікі. Але цяпер іншага выйсця не было. Купрэйчык мусіў даручыць даволі далікатную справу Баранніку, падрабязна расказаў таму, навошта хлопец прыходзіў у міліцыю.

Я хачу вас папрасіць, Марат Міхайлавіч, уважліва разабрацца з гэтай справай.

— Усё ясна, Аляксей Васільевіч, гэту аперацыю я правяду асабіста. — У думках маёр ужо меркаваў, як усё гэта будзе выглядаць. Здагадваўся пра гэта і Купрэйчык. Яго намеснік нават не падумаў пра тое, каб не дапусціць крадзяжу, а хацеў схапіць дзяцей на месцы злачынства і такім чынам прадэманстраваць усім, і ў першую чаргу начальству, што Баранніка дарма не прызначылі на больш высокі пост. Твар Купрэйчыка стала хмурным, ён суха спытаў:

— Як вы думаеце дзейнічаць?

— Вельмі проста. Вазьму трох-чатырох архараўцаў, засяду каля сталовай, і, калі злачынцы вылезуць з яе з грошыкамі, мы іх і арыштуем.

— Але ж яны, Марат Міхайлавіч, не злачынцы, а дзеці. І ці варта нам з іх рабіць злачынцаў?

— Міліцыя, паважаны Аляксей Васільевіч, злачынцаў не робіць і злачынствы не спараджае.

— Калі мы, работнікі міліцыі, будзем так думаць і дзейнічаць, то будзем спараджаць ці, прынамсі, спрыяць з’яўленню злачынцаў. Таму слухайце мой загад: ваша задача ў тым, каб паслаць людзей да Каламійца і Андрыеўскага, узяць у дзяцей у прысутнасці іх бацькоў тлумачэнні. Я ўпэўнены, што яны скажуць праўду. Неабходна ўстанавіць дадзеныя гэтага дзядзькі Васі і адразу даставіць яго ў аддзяленне. Пасля гэтага мы з вамі, калі зможам даказаць яго віну ў падрыхтоўцы здзяйснення злачынства і ўцягванні дзяцей у злачынную дзейнасць, узбудзіць супраць яго крымінальную справу.

— А што будзем рабіць з мальцамі?

— Нічога. Пагутарым з імі, папярэдзім бацькоў, і хопіць.

— Як гэта хопіць? — абурыўся Бараннік і недаверліва паглядзеў на Куп­рэйчыка. — Штосьці я вас не разумею, таварыш капітан! Ці ведаеце вы, што на фронце да тых, хто патураў ворагу, ужывалі самыя строгія меры ўздзеяння, аж да крайняй?..

Дзіўны спакой ахапіў раптам звычайна гарачага Купрэйчыка. Ён працягваў глядзець на свайго намесніка, а сам чамусьці міма сваёй волі падумаў: «Трэба форму насіць, а то ўсё хаджу ў цывільным. Ён нават не ведае, што я ваяваў».

— Перастаньце, маёр, вы ж не былі на фронце. Адкуль вам ведаць, як там людзі адзін да аднаго ставіліся. Я адмяняю свой загад. — Купрэйчык убачыў на твары маёра відавочнае задавальненне. Той, відавочна, па-свойму зразумеў яго словы. — І адхіляю вас ад выканання гэтай, як вы назвалі, аперацыі і даручу яе іншаму. Вы вольныя.

Бараннік устаў і, высока трымаючы галаву, выйшаў з кабінета. Купрэйчык некалькі хвілін глядзеў на дзверы, за якімі знік намеснік, і думаў: «Канешне, не па сваёй волі ён быў далёка ад фронту, у тыле. Але як мне з ім працаваць? Як давяраць?» Капітан падняўся, выклікаў начальніка аддзялення крымінальнага вышуку і даручыў яму разабрацца са справай дзяцей.