Кеңес Оразбекұлы - ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

Диоген Лаэртский.

Би мен Нар алаңдағы күрес жаттығуынан кейін үстеріндегі күрткелерін шешіп, жеңіл футболкаларын киіп алды. Екеуі орын-дыққа сұлап, әлгі киімдерін бастарына қойып жастанып, айқаса жатқан күйі алқынған демдерін, терлеп-тепшігендерін басып, біршама үнсіз дамылдады. Нар ұялы телефонына жармасып, ғалам-тор желісінен мәліметтер қарауға кіріскен. Ал, Би орындық жақтауындағы сөмкесінен жазба дәптерін алып парақтап, сондағы жазғандарын саралап оқып отырып, бір қиялға кіріп кеткенін байқамай қалды.

– Не ойлап отырсың? – деді Нар басын көтеріп.

– Ертедегі эллиндер Анарыс бабамызды – Анахарсисті айтамын, құрмет тұтқандары сондай, қабірінің басына арнайы ескерткіш белгі орнатып, тұғырына «Тіліңе, құлқыныңа және он екі мүшеңе ие бол» деп, өз сөзін ойып жазыпты. Сол ұлы бабамыз жайлы ойлап кеткен екем.

– Иә-ә, қалай еді… – Нар маңдайын ұстап, бір жайды есіне түсіріп әуреленді.

– Би, олар мына өлең-жырымен бабамызды аза тұтқан екен:

Жат жерді кезген Анарыс скифтерге оралды,

Туғандарын эллинше оқытуды қолға алды.

Алайда данышпанның тіл, ақылы кесір боп,

Қауырсынды сұр жебе арқасына қадалды…

Екеуі осы өлеңнің мән-мағынасын терең ұққысы келгендей біраз үнсіз жатты. Аздан соң Би:

– Со-ла-ай, – деді Нарды қоштап. – Эллиндер бабамызды әлемдегі жеті данышпанның қатарына қосып, оның айтқан қанатты сөздерін «Скиф осылай дейтін» деп ауыздарынан тастамай айтып жүргені де сол құрметтері емес пе.

– Би, сен сол жеті ғұламаны атап шыға аласың ба?

– Есімде қалса, қазір көрейін, – деді ол көзін жұмып. Ішінен қайталап, еске түсірді де, – көне замандық тарихтың атасы Геродот пен Страбон, Секст Эмпириктер өз еңбектерінде Анарыс бабамызды «Әлемдегі жеті ғұламаның» біріне жатқызыпты. Олар бабамызды Фалес, Солон, Периандр, Клеобул, Хилон, Биант, Питтактармен қатар атайды, – деді мақтанышпен.

– Анарыс бабамыздан қалған мына сөздер бүгінгі заманымызға да келеді емес пе: «Ең ақылды адам – ел билеуден аулақ болған адам», «Татымсыз мың досың болғанша, татымды бір досыңның болғаны артық», «Базар – бір-біріңді алдауға, тонауға әдейі жасалған орын», «Бір ғажабы, Элладада жарысқа өнерпаздар түседі де, оларға өнері жоқтар баға береді», «Элладада мені ақыл-парасат қорғап еді, өз елімде қызғаныш құрбаны болдым…»

– Иә – ә, – деп күрсінді Би. – Бабамыздың қызғаныш құрбаны болғаны қандай қиянат!

Дәл осы кезде олардың жанына танауы делдиіп Ер келді. Ол қолындағы сөмкесін орындыққа қойды да, жейдесінің етегін ышқы-рынан шығарып, желпінді:

– Ой, мына күннің ыстығын-ай, терлеп, пысынап кеттім ғой. Ана «Сарыағашты» берші, аңқам да кеуіп кетті.

– Іздегеніңді таптың ба? – деді Нар «Сарыағаш» минералды суын Ердің қолына ұстатып жатып.

– Біз таппай қоямыз ба. Біздің үйдің үстіңгі жағында екі орамнан кейінгі көшеде тұратын Мұрат бар емес пе. Соның әкесі инкассатор ғой. Әкесінің ескі броножилеті бар екен, соны алып келдім, міне, – деп, сөмкені ашып көрсетті.

– Ой, бәрекелді! – деді Би қуанғаннан.

Үшеуі әдеттегідей жұдырықтарын түйістіріп, бір-біріне қарап жымыңдасты.

– Енді сәтін салса, ертең таңертең сапарымызға аттанайық, – деді Нар алақанын ысқылап.

– Иә, сәтін салсын.

***

Ертеңіне күн ұясынан шыға ағайындылар сауыт-саймандарын киіп, жол қапшықтарын арқаларына асынып, «Ерлік алаңына» келді.

– Біз сонда ертедегі Қара теңіздің солтүстік батысындағы Днестр өзенінің сағасынан шығуымыз керек қой? – деді Нар бауырларына қарап.

– Геродоттың жазуынша, Анарыс бабамыз өмірінің соңғы кездерінде жан-жағы ну орманды, тау-тасты Гиллея шатқалында тұрыпты ғой.

– Кәне, картаны берші, – деді Би Нарға қарап.

Нар қойын қалтасынан картаны алып, керекті бетін ашып, жазып көрсетті. Би картаға үңіліп қарады да:

– Днестрдің сағасы шамамен отызыншы бойлық пен қырық алтыншы ендіктің қиылысқан тұсында екен. Ендеше «Кеңістік сағаттарыңды» 30-ыншы бойлық пен 46-ыншы ендікке туырлай-сыңдар. Ал, уақыт көрсеткішін біздің дәуірімізге дейінгі 555 жылға белгілеңдер.

– Белгіледік, – деді бауырлары бір шамадан кейін қабаттаса.

Үшеуі келісіп алғандай оң қолдарын кеуделеріне қойып, әдеттегі ұрандарын екпінмен айтады:

Біз – Тұранның ұлдарымыз,

Ерлік – басты ұранымыз!

Жорыққа сай, дайынбыз,

Текті елдің қыранымыз! —

деп, қолдарындағы сағаттарын «сырт» еткізеді.

***

Біздің заманымызға дейінгі 555 жыл. Ағайынды үшеуі аласа бұталар сирек өскен төбесі таз биік жотаның жонынан шыға келді.

– Ой, қандай тамаша! – деді Би жан-жағына барлай қарап. – Айнала атырап алақандағыдай көрінеді. Құдды жаңа жаралып жатқан тіршілік енді оянып, өзің сол жердің кіндігінде тұрған-дайсың.

– Па, шіркін! – деді Нар екі қолын мықынына тіреп, көкжиекке паңдана қарап. – Төңіректің барлығы менің табанымның астында. Мен соның қожасындаймын.

– Әй, мынау төмендегі шалқып жатқан Қара теңіз ғой!

– Ал анау тарам-тарам болып Қара теңізге сұғынып жатқан көк белдеу Днестр емес пе.

– Айналасының бәрі сонау шексіздікке дейін созылып жатқан жынысты орман.

– Ал, қожайындар, енді не істейміз? Қайда бет аламыз? – деді Ер төменгі баурайға дүрбімен көз салып тұрып.

– Кәне, берші, – деді Би Ердің қолындағы дүрбіні алып. – Сонау тау жартастарының етегіндегі ашық алаңды көрдіңдер ме? Геродоттың «Ахиллес ат ойнатқан алаң» дейтіні сол жер емес пе?

– Иә, ар жағы Днестр сағасы, жан-жағы жынысты орман.

Қолындағы сағат сияқты тағып алған тұсбағдарға қарады да:

– Мен сол бағытты белгілеп алдым. Ендеше, бауырлар, тарттық алға!

***

Олар адам аяғы баспаған қалың шілікті тоғайдың арасымен шөп-бұталарды жапыра, тікен, бүргендерді өткір пышақтарымен кескілеп, тыңнан жол салып келеді. Әредік-әредік алдарынан құр, шіл сияқты құстардың «пыр-пыр» етіп ұша жөнелгені, қоян, қарсақ сынды түз аңдарының үрке қаша жөнелгені болмаса, ет қайнатымдай жүргенде, тірі жанды, не болмаса ел-жұрттан хабар берер жол, сүрлеуді кездестірмеді.

– Е-е, – деді Нар маңдайын жырған бір тікенді бұтаны қолымен сындырып жатып. – Әр шақырым сайын елді мекен, жерлері тарам-тарам жолға айналған, ну орман, жынысты тоғай, қалың шілікті қыр-белдерден жұрдай болған бүгінгі Еуропа жерінің кешегі күні осындай адам аяғы баспаған жабайы, жапан түз болғанына тіптен сенбей келемін.

– Біз де солай ойлап келеміз.

– Әлгінде биік жотадан байқаған ашық алаңқайымыз қайда кеткен?

– Жоқ әлде адастық па?

Би қолындағы тұсбағдарына қарады:

– Мүмкін емес!

Үшеуі өстіп мойнын созып, жан-жақтарына қарап әупірімдеп жүріп, жынысты бұта арасынан да шықты-ау. Әлгіндей елегізген көңілмен ашық далаңқайлы алапқа іліккендері сол еді, бес-алты қадам жүрмей жатып алдарынан, бір тал қайың түбінен салт атты жас жеткіншекті көрді. Ол бұларға қаратып садағын кезеніп тұр екен. Бауырлар үшеуі де қолдарын көтергенімен, адамзат баласын жолықтырғандарына қуанып, күлімсіреп, жайлап жақындай берді: