Вера Смирнова - Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)

Дзiкi i велiчны край адкрыўся перад iм. Градою ўзвышалiся высокiя горы, каля падножжа зарослыя густым лесам, а на вяршынях пакрытыя вечным снегам. Чым вышэй падымаўся герой, тым усё больш суровыя i непрыступныя рабiлiся горы. Нарэшце ён забраўся на голую скалу, якая абрывалася па-над морам.

Раптам Геракл пачуў голас, якi клiкаў яго, i ўбачыў прыкаванага да скалы тытана.

Геракл пазнаў Праметэя - сына Фемiды, багiнi справядлiвасцi, i тытана Iапета, ад якога пачаўся на зямлi род чалавечы.

Калiсьцi, у даўнiя-даўнiя часы, людзей на зямлi было мала. Нiбы звяры, блукалi яны па лясах, палявалi на зверыну, елi сырое мяса, дзiкiя плады i каранi, укрывалiся звярынымi шкурамi i ў непагадзь хавалiся ў пячорах i дуплах дрэў. Розум у iх быў, як у малых дзяцей; яны былi бездапаможныя ў жыццi i безабаронныя супраць драпежных звяроў i грозных сiл прыроды.

Праметэй пашкадаваў людзей i захацеў памагчы iм.

Ён пайшоў да свайго сябра Гефеста, сына Зеўса, цудоўнага каваля i майстра. На выспе Лемнас, у нетрах вогнедышнай гары, была майстэрня Гефеста. Горача палаў у вялiзным горне свяшчэнны агонь, без якога немагчыма нiводнае мастацтва i майстэрства. Тры аднавокiя велiканы - Кiклопы - працавалi ў майстэрнi Гефеста. Дзве статуi, якiя ён сам адлiў з золата, рухалiся, нiбы жывыя, па майстэрнi, i кульгавы бог-каваль абапiраўся на iх, калi куды-небудзь iшоў.

Праметэй застаў Гефеста за работай - бог-каваль каваў вогненныя стрэлы-маланкi для Зеўса-Грамавержца. Праметэй стаяў i глядзеў, як па-майстэрску працуе Гефест. Калi ж Кiклопы пачалi мяхамi раздзiмаць агонь у горне i палаючыя iскры разляцелiся па ўсёй майстэрнi, Праметэй злавiў свяшчэнную iскрынку i схаваў у пустой трысцiнцы, якую трымаў у руцэ. Гэтую трысцiнку з iскрай свяшчэннага агню Праметэй прынёс людзям, i людзi запалiлi ад яе ўсюды на зямлi вогнiшчы, ачагi i горны. Людзi навучылiся змагацца з прыродай, здабываць схаваныя ў нетрах зямлi медзь i жалеза, золата i серабро i вырабляць з iх розныя рэчы, зброю i ўпрыгожаннi. Людзi пачалi будаваць сабе жыллё з дрэва i каменя i караблi з ветразямi, каб плаваць па рэках i морах. Людзi прыручылi дзiкiх жывёл i прымусiлi каня насiць на сабе чалавека, а казу i карову - кармiць яго, а ў авечкi пачалi браць цёплую i моцную воўну для вопраткi. Святло ад свяшчэннага агню праяснiла думкi людзей, абудзiла iх сонны розум, запалiла ў сэрцы iмкненне да шчасця.

I яшчэ шмат чаму навучыў Праметэй людзей з дапамогай свяшчэннага агню. Ён навучыў iх гатаваць лекавы сок з раслiн, якiя памагаюць пры хваробах i ранах, i людзi пазбавiлiся ад вечнага страху смерцi. Праметэй адкрыў iм навуку лiчбаў i навучыў запiсваць знакамi словы, каб перадаваць свае думкi тым, хто жыве далёка.

З гордасцю глядзеў Праметэй, як людзi робяцца дужэйшыя, разумнейшыя i спрытнейшыя ў любой рабоце.

Але ўладар свету Зеўс разгневаўся на Праметэя i вырашыў жорстка пакараць выкрадальнiка свяшчэннага агню. Цар багоў паслаў сваiх слуг Сiлу i Ўладу схапiць Праметэя i адвесцi яго на край свету, у бязлюдную горную краiну, а Гефесту загадаў прыкаваць тытана да гары. Горка было Гефесту выконваць гэты загад - Праметэй жа быў яго сябар, але такая была воля Зеўса. Гефест закаваў рукi i ногi Праметэя ў жалезныя кольцы, а потым моцным ланцугом прыкаваў яго да каменнай глыбы, вострым алмазным клiнам прабiў яму грудзi i прыбiў яго да скалы.

I загадаў Зеўс, каб назаўсёды, на векi вякоў, застаўся Праметэй прыкутым да гэтай скалы.

Мiнулi стагоддзi. Шмат што змянiлася на зямлi. Толькi не канчалiся мукi Праметэя. Сонца пякло яго высахлае цела, сцюдзёны вецер замятаў яго калючым снегам. Кожны дзень у вызначаны час прылятаў вялiзны арол, разрываў кiпцюрамi цела тытана i дзяўбаў яго печань. А ўночы раны гаiлiся зноў.

Ды нездарма ён насiў iмя "Праметэй", што азначае "прадбачлiвы": ён ведаў, што надыдзе часiна, i сярод людзей на зямлi з'явiцца вялiкi герой, якi здзейснiць шмат подзвiгаў, каб ачысцiць зямлю ад лiха, i прыйдзе вызвалiць яго.

I вось нарэшце Праметэй пачуў крокi чалавека, якi iшоў па гарах, i ўбачыў героя, якога чакаў увесь час.

Геракл наблiзiўся да закаванага Праметэя i падняў ужо меч, каб збiць кайданы з тытана, але высока ў небе пачуўся крык арла: гэта Праметэеў арол у вызначаны час спяшаўся на свой крывавы баль. Геракл схапiў свой лук, пусцiў стралу ў арла i забiў яго.

Геракл разбiў ланцуг, якiм быў прыкуты Праметэй, выцягнуў у яго з грудзей алмазны клiн, якiм той быў прыбiты да скалы. I вызвалены Праметэй выпрастаўся, уздыхнуў на поўныя грудзi i яснымi вачыма зiрнуў на зямлю i на героя, якi прынёс яму свабоду i прымiрэнне з багамi.

Зеўс загадаў Гефесту зрабiць пярсцёнак са звяна ланцуга Праметэя i ўставiць у яго камень - асколак скалы, да якой быў прыкаваны тытан. Гэты пярсцёнак Зеўс загадаў Праметэю надзець на палец i заўсёды насiць яго, каб памятаў, што не парушана слова ўладара свету i навекi Праметэй прыкуты да скалы.

Канец Геракла

У бiтвах, у паходах, у вандроўках па свеце праходзiла жыццё Геракла. Ён абышоў усю Грэцыю, пабываў у шмат якiх гарадах, але нiдзе не жыў доўга, i доўга не меў нi сям'i, нi дома. Ды аднойчы ён успомнiў, што ў царстве мёртвых абяцаў сябру Мелеагру ажанiцца з яго сястрой Дэянiрай, i падаўся ў Калiдон, дзе яна жыла.

У Калiдоне ў гэты час iшлi спаборнiцтвы жанiхоў - шмат iх дамагалася прыгажунi Дэянiры. Раптам сярод жанiхоў з'явiўся рачны бог Ахелой - страшыдла з бычынымi рагамi на галаве, з зялёнай барадой, па якой струменiла вада. Убачыўшы такога сапернiка, усе жанiхi разбеглiся. Дэянiра горка плакала ад страху.

Геракл прыйшоў ёй на дапамогу. Ён распачаў бой з Ахелоем i выламаў у яго адзiн рог. Ахелой прызнаў сябе пераможаным, выпрасiў у Геракла назад свой рог, а Дэянiры падарыў узамен дзiвосны Рог багацця, поўны кветак i садавiны, якiя нiколi не зводзiлiся ў iм.

Геракл ажанiўся з Дэянiрай i падаўся з жонкай у горад Трахiн, дзе яны збiралiся жыць. Па дарозе iм давялося пераходзiць цераз раку. Тут яны сустрэлi кентаўра Неса, якi за плату пераносiў прахожых цераз раку на сваёй шырокай конскай спiне. Геракл пасадзiў жонку на спiну кентаўра, а сам пайшоў паперадзе. Ён ужо быў на сярэдзiне, ракi, як раптам пачуў крык Дэянiры i, азiрнуўшыся, убачыў, што кентаўр iмчыцца па беразе, несучы выкрадзеную красуню.

Геракл хуценька схапiў свой лук, i меткая страла ў адно iмгненне дагнала кентаўра.

Нес перад смерцю парашыў адпомсцiць Гераклу i сказаў Дэянiры:

- Кроў мая цячэ са смяртэльнай раны. Збяры i схавай яе - у ёй цудадзейная сiла. Калi Геракл калi-небудзь цябе разлюбiць, натры маёй крывёю яго вопратку - i каханне яго вернецца да цябе.

Дэянiра паверыла кентаўру, сабрала яго кроў i схавала.

Геракл з Дэянiрай пасялiлiся ў Трахiне, жылi добра. Неўзабаве ў iх нарадзiўся сын.

Iшлi гады. Сын вырас. Геракл часта адлучаўся з дому на вайну. Аднойчы ён доўга не вяртаўся з паходу, i Дэянiра вельмi непакоiлася. Яна хацела паслаць на пошукi бацькi сына, ды тут прыйшоў вястун ад Геракла i сказаў, што герой жывы i здаровы, вяртаецца дадому i пасылае ёй палонных, якiх ён захапiў у чужой краiне. Сярод палонных Дэянiра ўбачыла дзяўчыну незвычайнай прыгажосцi i спытала ў вестуна, хто яна такая. Хiтры вястун адказаў, што гэта не простая палоннiца, а дачка пераможанага цара, якую Геракл калiсьцi хацеў узяць за жонку.