Антось Уласенка - Адбіць у чужынцаў кляйнотаў сваіх

Злачынства: бязьдзейнасьць, калябарацыя з акупацыйным рэжымам.

Экспанаваньне: 75 гадоў».

– Зразумей, Альгердзе, у школьнага музэю няма столькі грошай, каб папаўняць экспазыцыю. Апошнія экспанаты.

Хлопчык слухмяна ківае.

– Ці мо хочаш, каб твае бацькі заплацілі?

Спужана трасе галавой.

– Паўліна Язэпаўна, – заступаецца за сябра нехта з купкі аднаклясьнікаў, якія назіраюць за псыхапраекцыямі збоку, – ну чаго вы так строга? Пэўна, ня ведаеце: у яго бабку зь дзедам закатавалі, бо ў аўтобусе па-нашаму размаўлялі.

– А ў Сафійкі, – парыруе настаўніца, – прабабуля ў нас працавала. Расстралялі праз тое, што расейскую літаратуру замежнай называла. Не зьдзівіў. І Сафійка яшчэ не праектавала на карніка. А ёй, бадай, таксама хочацца.

Дзяўчынка сур’ёзна ківае.

– То тады, – Паўліна Язэпаўна падыходзіць да кампутару, – я пераўсталюю ягоныя псыхапаказьнікі, а ты, Альгердзе, можаш пакуль папраектаваць на здрадніцу. Толькі акуратна, зразумеў?

– Зразумеў, Паўліна Язэпаўна.

Настаўніца занятая наладамі на маніторы й ня бачыць, зь якою ўсьмешкаю хлопчык ідзе да Банцэвічанкі. Затое бачыць Сафійка. І ягоная ўсьмешка ёй ну зусім не падабаецца.

Аж надта паскудная гэтая ўсьмешка.

Альгерд нацягвае віртуалайзар, і ўжо праз колькі хвілінаў ссушанае жаночае цела ў камэры пачынае рэзка курчыцца.

Урок гісторыі працягваецца. На калідоры чакае наступная група.

Калі я пісаў раман «Новая Зямля: Куканія», то напрыдумляў у запас розных рэлігіяў і культаў. Была сярод іх царква Касматэізму, ідэю якое я падгледзеў у Ліёна Спрэг дэ Кампа й перарабіў на свой капыл. Ня ўсё з прыдуманага мне пазьней прыдалося, ня ўсё пасавала дзівачнай плянэце, заселенай аднымі беларусамі. Касматэістыя так і засталіся ў завугольлі сюжэту, у далёкай Вільні. Але наўзамен атрымалі апавяданьне.

– Ось тут наш Келіск. А гэта, – Мікомп Аўлга перасунуў паўмісак з жамярынымі камамі далей да краю стальніцы, – Лормія. Да Скідарскіх імшараў адсюль як да суседняга сталу, а край ямы будзе ўзьбярэжжам Эйтэрычнага акіяну. Я багата чаго чуў пра гэтыя месцы, але сам, – мачануў палец у кухаль і правёў лінію між чарвяковым баланьезэ й карамелізаванымі сьветлякамі, – сам ніколі не трапляў далей за горы Прэмарда. Гэта ўвесь ведамы мне сусьвет.

Ён падняў вочы на суразмоўцу. Той вылучаўся сярод іншых наведнікаў «Сьпеўнага каменю» зьбянтэжаным выглядам, рознакаляровай вопраткай і невысокім ростам. Яны сядзелі ў найлепшай келіскай аўстэрыі, сьценамі й стольлю якой слугавалі косьці мамутаў, абцягнутыя скурамі. Пасярод памяшканьня зеўрала чорная яміна, вакол яе стаялі доўгія сталы. Пры сталох за кухлямі гаманілі мясцовыя. Уздоўж сьценаў віселі гамакі з мамутавае поўсьці, у якіх госьці спалі ўночы.

– Ось вы, фар Утальтат, кажаце, – разважаў Мікомп, – што прыляцелі зь іншае плянэты. Я й сам бачу, што вы не тутэйшы: такая бледная скура, такое дзіўнае адзеньне, акцэнт… Кажуць, на ўзьбярэжжы ёсьць касмапорт. Даю веры. Але ж я таксама прыслухоўваюся да друідаў Міхьтрэльдзкага лесу, якія адмаўляюць пазаплянэтнае жыцьцё. Кажуць, зь іхнаю магіяй жарцікі кароткія. Усе гэтыя меркаваньні маюць для мяне аднолькавую вагу. А перавагу я аддаю таму, што бачыў на ўласныя вочы. Анкег, паводле чутак, – мэгаплянэта з чатырма кантынэнтамі; чалавечага жыцьця ня стане, каб павандраваць паўсюль. Штогод на кірмашы ў Зыферы я сустракаю прадстаўнікоў культураў, пра якія раней ня чуў. А вы пытаецеся, ува што я веру.

– Мне сказалі, што вы прагрэсіўны разважлівы чалавек, фар Аўлга.

– Мяркую, таму вы да мяне й падселі. А вам хіба не сказалі, што адным кухлем я рэдка калі задавальняюся?

– Чаго вам заказаць?

– Яшчэ явэнвюру.

Каўрыт Утальтат зь непрыхаванаю гідлівасьцю паклікаў кельнэрку.

– Дарэчы, гэты ваш явэнвюр – што ён такое?

– Фэрмэнтаванавая сьліна мясцовых мухаў. Мае адначасна сэдацыйны й псыхастымуляцыйны эфэкт. Бачу, вы не ўхваляеце. Гэтаксама, як і нашыя стравы.

Каўрыт скрывіўся:

– Ад іх сьмярдзіць. Яны ўсе гнілыя. Да таго ж згатаваныя з інсэктоідаў.

– Не гнілыя – фэрмэнтаваныя. Ну а пах – пытаньне асабістага ўспрыманьня і, бадай, звычкі. Вы заклікаеце да майго розуму, а самі кіруецеся эмоцыямі. Непасьлядоўная пазыцыя. Іншага едзіва, дарэчы, у нашых краёх не дастаць. Як зьбіраецеся тут гандляваць, дык абвыкайцеся.

Каўрыт прамаўчаў.

– Дык ось наконт мае веры. Я сам, праз уласныя недасканалыя пачуцьці, спазнаў адно дробную часьцінку навакольнага сьвету – замаленькую, каб рабіць нейкія высновы што да таго, якою сілаю ён кіруецца. І ці кіруецца ўвогуле? Анкег для мяне непазнавальны. Было б верхам пыхлівасьці з майго боку верыць, – Мікомп вымавіў апошняе слова з націскам, – у тое ці іншае. Я дапускаю мажлівасьці й ня болей: запраўднае карціны сьвету мне ніколі не дазнацца.

– Тым ня менш вы маглі б прынамсі адмовіцца ад забабонаў.

– Што вы маеце наўвеце, калі кажаце «забабоны»?

– Тую ж магію друідаў, якую вы згадалі.

– Цікавая прапазыцыя. Бачыце галаву кокуця на сьцяне? Давайце падыдзем.

Высокі бронзаваскуры Мікомп Аўлга й нізкі сьветлы Каўрыт Утальтат падняліся й падыйшлі да ўваходных дзьвярэй, над якімі вісела пудзіла вялізнае галавы з ікламі й трыма рагамі. Анкегец зьвярнуўся наўпрост да галавы:

– Фар кокуць, ці не падкажаце, каторая зараз гадзіна?

– Траціна абароту да зьмярканьня, фар Аўлга.

Яны вярнуліся да сталу, і прыгаломшаны Каўрыт адно выдавіў:

– Як?

– Гэтага кокуця падстрэлілі колькі гадоў таму на раўніне. Ужо калі ён вісеў на сьцяне, напханы мамутаваю поўсьцю, у аўстэрыю завітаў бадзяжны друід і, дзеля забаўкі, зачараваў яго. Сама дзіўнае ў гэтым, што да зьмярканьня запраўды засталася траціна абароту.

Каўрыт нічога не адказаў.

– Але збольшага, фар Утальтат, вашая думка пра тое, што варта браць пад сумнеў усё, непацьверджанае ўласным досьведам, знаходзіць водгук у маёй душы. Так, рада Гнязда запэўнівае нас, што рызыкі нападу ксінатаў са Скідарскіх імшараў няма ніякае. Мой уласны досьвед кажа, што такая рызыка йснуе заўжды, а калі хто гэта адмаўляе, дык, відаць, дзейнічае з ксінатамі напару. Таму ў Гнязьдзе я слухмяна выконваю абавязкі вышніка, а ў вольны час зьбіраю рушэньне й гадую мазгавых паразітаў. Гэтыя маляткі ў выпадку чаго стануцца нечаканкаю для ксінатаў… Дарма вы так глядзіцё на мой баланьезэ – гэта зусім іншы від чарвякоў, іх адмыслова вырошчваюць на харчаваньне. Але, зноў жа, тут я вас цалком падтрымваю: бяры пад сумнеў усё, бо дакладна ня ведаеш нічога.

– Фар Аўлга, ці ўсе ў Келіску падзяляюць падобны сьветагляд?

– Вы першы назвалі мяне прагрэсіўным і разважлівым. Такіх заўжды меншасьць: хоць у Келіску, хоць у Лорміі, – але яны паўсюль кіруюць пасыўнаю бальшынёй. Калі вы плянуеце наладзіць гандаль з нашым Гняздом, вам карысна будзе ўзяць пад увагу тутэйшыя парадкі й настроі ды пазбыцца рэлігійных ілюзіяў, скуль бы яны ня браліся – з Анкегу ці з космасу.