Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Чмель сціснуў руку вандроўніка трохі мацней.

- З той малітвай, з тою просьбай, павярнуўшыся на спіну і склаўшы, як дзед, рукі, я раптам адчуў сябе не адным. Узняўся над сабой самім і ўбачыў сябе самога ў бакоўцы, дзе ляжаў на тапчане, склаўшы рукі, - выразна сябе ўбачыў, усяго да драбніцаў, хоць там, дзе я ляжаў, было цёмна, і той я, якога я сябе ўбачыў, мне не глянуўся, не спадабаўся, і я з радасцю, з пранізлівым шчасцем адчуў сябе другім, зусім іншым, лёгкім, бязважкім, - і там, дзе я быў такім, было светла, так светла, як скрозь і ўва мне адно святло. Шчаслівым святлом у тым святле я выплыў з бакоўкі, праплыў па чыстай палавіне над сваёй маці, якая спала і ўсміхалася ў сне, над сваім бацькам, над усімі роднымі, блізкімі, крэўнымі мне людзьмі, пра якіх думаў, як страшна будзе іх пакідаць, як яшчэ страшней будзе, калі нехта з іх мяне пакіне, а тут адчуў, што не, зусім не страшна, і яшчэ адчуў, што хачу пакінуць іх як найхутчэй, зараз - і мяне неадольна пацягнула ў адчыненую фортку, бо ў хаце было душна і трэба было дыхаць, а за форткай было так высока і прасторна і дыхаць не трэба было, бо ты сам, як дыхание, так, як дзіцячае дыхание, і калі я рвануўся ў фортку, пераўтвараючыся ў дыханне і набіраючы святла, убачыў за форткай дзеда, які таксама - адно дыханне і святло, і дзед прадыхнуў: “Тут не цёмна, ты не бойся...” - “Дзед!” - кінуўся я да яго, каб маліць, каб заклінаць, каб ён узяў мяне з сабой, - і знайшоўся ў самім сабе ў бакоўцы, дзе ляжаў, склаўшы рукі, на тапчане. Усё скончылася, але ў цела сваё, якое яшчэ трэба было даношваць, я вярнуўся іншым. Не нашмат, не гэткім, як святло і дыханне, але і не такім, якім сябе пакідаў... Я дзеда так любіў, ён так мяне любіў, што прыадкрыў таямніцу: смерці няма. Няма смерці.

Чмель адпусціў руку вандроўніка, усміхнуўся і сказаў:

- Дзякуй. А то там святар сядзіць і сядзіць...

- Але гэтага мне мала было, - доўжыў вандроўнік.

- Толькі аднаму гэта ведаць было мала, хацелася, каб і маці ведала, і бацька, і ўсе, каго я любіў... І я ўсіх пабудзіў, сказаў, што дзед памёр, і стаў глядзець, што яны стануць рабіць, і калі яны кінуліся ў слёзы і крык, загаласілі: а на каго ж ты нас пакінуў? - я ўзмаліў: дзед, падай ім знак, што яны не пра тое плачуць, крычаць і галосяць! - і дзед сарваў са сцяны зашклёны абраз, пад якім памёр, узняў яго і гваздануў аб падлогу, шкло ў галашэнне і слёзы пырскамі разляцелася: “Сціхніце! Смерці няма!..”

- Абраз гваздануў?.. - напружана ўгледзеўся ў вочы вандроўніка чмель.

- Абраз.

- Пад якім памёр?..

- Пад якім памёр».

«Он умер, оставив мне Библию, а ещё доказательство того, что и в будущем небытия нет. Я растерзал ему душу, я умолил его об этом той ночью. Уже после того, как он умер. Я знаю, что тем самым он взял на себя большой грех, взял его на себя из- за любви ко мне, и почему-то знаю, что Всевышний простил ему это.

Я не утверждаю, что мне ведомо происходящее за той чертой. Мне ведомо только, что черты нет».

...У 2001-м, адказваючы на пытанне пра стаўленне да рэлігіі, Някляеў напіша: «Стаўночае» - і прызнаецца, што ў дзяцінстве хацеў стаць святаром. Аднак, прыгадваючы іншым разам дзіцячую пару свайго жыцця, згадае ўнутраны дысананс:

«Я вырас у сям’і вернікаў, мой дзед і яго сям’я былі найшчырэйшымі вернікамі.

І я помню зь дзяцінства, як добра было мне зь дзедам і дзедавым Богам, калі мы разам чыталі Сьвятое Пісаньне. І як страшна мне было, калі я ішоў у царкву. Як усё сьціналася, як я баяўся, што Божанька глядзіць зь нябёсаў і ведае, што ўчора я залез у сад да суседкі, нарваў яблыкаў за пазуху. Ніхто ня бачыў, а Бог жа бачыў, ведае. І вось глядзіць і ківае мне пальцам зь нябёсаў: “Ну ты глядзі, Воўка!.. Сёньня я яшчэ прамаўчу, але вось наступным разам прыйдзеш ты ў царкву...”

Гэтыя дзіцячыя адчуваньні нагадваюць стан чалавека ў храме, нашага праваслаўнага беларуса, душа якога - паганская тэрыторыя. І на сёньняшні дзень мы ўсе, большасьць з нас, вернікі ўмоўныя...

Ня трэба задавацца некарэктнымі пытаньнямі: ці ёсьць Бог? Бог ёсьць.»

Пазней Някляеў зробіць яшчэ адну істотную заўвагу: «Калі мець на ўвазе вядомыя словы Ніцшэ (“Бог памёр”), Бог пачаў паміраць якраз тады, калі ўзьніклі храмы, якія сталі называцца Божымі, і служкі, якія часам бралі на сябе Божыя функцыі. Бог у тыя храмы не ўвайшоў, а з тых пячораў, дзе ён нарадзіўся і якія, па сутнасьці, ёсьць нашы душы, Ён пачаў зьнікаць. Так што ў мяне заўсёды былі складаныя адносіны з інстытутамі веры, прычым незалежна ад іх канфэсіі, ці гэта каталіцызм, ці гэта праваслаўе. І яны на сёньняшні дзень такімі й застаюцца. Але Бог як субстанцыя, якая ўключае ў сябе ўсё - і жыцьцё, і сьмерць - абсалютна неабходны для сьветаадчуваньня чалавека. Для мяне ніколі не існавала пытаньня, ёсьць Бог ці няма. Нават у часы ваяўнічага атэізму. Бо я гадаваўся ў дзеда, які быў проста сьвятым чалавекам і вернікам бездакорным. Ён верыў у Бога ў маім разуменьні - ва ўсясьветнае Дабро і Справядлівасьць».

Дзесьці ў Крэве, на высокіх могілках,

У буянні руты і гарквы,

У зямлі змаганай ды не зможанай,

Дзед з бабуляй - тварам да царквы.

Іх жыццё падманамі і звадамі

Праплыло, як месяц па вадзе.

І ляжаць Іван з Алімпіядаю.

Дзе іх душы? Невядома дзе.

У хмурынках тых вунь?.. У тумане?..

На губе крывінку прыкушу..

Як твая душа, мой дзед Іване?

Ці знайшла Алімпіну душу?

Не збалела, крылы не намуляла

Над царквой маўкліваю кружыць?..

Вымытай хусцінкаю бабулінай

Аблачынка сохне на крыжы.

1976

ГРАМАТА

Нарадзіўшыся ў Смаргоні, дзіцячыя гады Някляеў правёў у мястэчку Крэва, дзе і пайшоў у першы клас. Далей вучыўся ўжо ў 1-й сярэдняй школе ў Смаргоні, куды яго бацьку перавялі на працу ў Смаргонскую МТС. «Там нам выделили служебное жильё в пол-избы. Этакий пенал, перегороженный шкафом. Перед шкафом спали родители, за шкафом - я с братом. Ноги в печку упирались. Я до сих пор иногда ту печку во сне ногами ищу».

У «спробе аўтабіяграфіі» Някляеў згадвае, што, скончыўшы сем класаў, хацеў стаць геолагам. «Вандроўкі, намёты. Касцёр, гітара. Рамантыка. У чатырнаццаць год “паступаць на геолага” паехаў у Кіеў, дзе драматычна закахаўся. Бялявенькая такая, яснавокая. Не помню, як яе звалі, але помню, як мяне праз яе білі. Пяцёра таксама ў яе закаханых хлопцаў, з якімі жыў я ў адным інтэрнацкім пакоі. Старэйшыя за мяне, ужо пасля арміі. Закручвалі ў коўдру - і кедамі! Каб раскахаўся. Справіцца з імі было мне не па сіле, паскардзіцца не дазваляў характар. Трываў, колькі мог. Аднойчы закашляўся - на насоўцы кроў. Ну, думаю, рамантыка рамантыкай, каханне каханнем, а жыццё даражэй. Бывай, бялявая!.. Дый экзамены, бо не да іх было, здаў я абы-як. Не паклалася перада мной сцяжына, па якой можна было б пайсці ў геолагі. Не лёс».

Недзе ў гэты час, яшчэ падчас вучобы, Някляеў і пачаў пісаць вершы, прычым - па-руску. «Дакладней, - скажа ён пасля, - больш па-руску, чым па-беларуску. Вось, да прыкладу, яшчэ ў школе напісаная (ці ўжо ў тэхнікуме, не магу ўспомніць) паэма “Счастье”, якую я ў вучнёўскім сшытку ня так даўно знайшоў: