Қанат Жойқынбектегі - Ел Шоңы. Бесінді. III кітап

Сөйтіп отырғанда Омбыдан жаңа ояз келді. Қасында екі полковнигі бар. Гасфорт орнына Санкт-Петербургтен келген генерал-губернатор ояздыққа жаңа адамды жіберіпті. Екі полковник кеңсе қызметкерлерін жинап, жаңа оязды таныстырды.

Карбышев пен оның інісінің арман-мақсаты далада қалды. Жиналыс аяқтала бергенде бір топ төрелер мен қамауға алынған адамдардың әкелері келді. Арасында Қаниса да бар. Олар ешқандай кінәсі жоқ төрелерді жауып қойғанына арыз айтуға келіпті. Сөз басталып кетті. Омбыдан келген полков- никтің біреуі тұрып:

– Ешқандай дәлелсіз ешкімді жабуға болмайды, – деген еді. Герасимов отырып айтқан:

– Көрде жатқан адамды табытымен ендеше кім қазып әкетті? – деді.

– Оны жасаған төрелер екенін дәлелдеу керек, – деді Омбыдан келген полковник.

– Төрелерден басқа кім енді? – Герасимов болмады.

– Сендер әуелі дәлелдеңдер, содан кейін жабу керек. – Полковникке ешкім қарсы келе алмады. Содан екі полковник жаңа оязды тағайындап, қайтып кеткен еді. Карбышевтің інісі әкесі мен ағасының көрін талқандап кеткен кісілерді іздеуді жүргізіп жатты. Осы кезде Омбыдан Ыбырай келген еді. Карбышевтің інісі:

– Менің әкем мен ағамның көрін талқандауға сен ат салыстың. – Бұл сөзді Герасимовтың нұсқауымен айтып тұрғанын Шоң түсінді. Алайда, өз пікірін айтпай, бейтарап тұра берді. Герасимов болмады.

– Шоң Телқозинович, сен пікіріңді неге айтпайсың?

– Мен не айтамын? Омбыдан келген полковник айтып кетті ғой, полиция тексеретінін. Бұл іске араласпай, біз сырттау тұра тұрайық.

Осы кезде сөзге Ыбырай араласып:

– Саған Шоң айтып тұр ғой, полиция тексереді деп, әліптің артын күтпей, сенің осың не?

– Жайықбаев, бұл шаруа сенің қатынасуыңсыз болған жоқ, – деді Герасимов.

Ыбырай қысылған да, қиналған да жоқ:

– Олай болса соны дәлелде. Мен Омбыда болғам онда. Сенің ағаңның төрелерге ғана емес, қара қазаққа да істемегені жоқ. Қалимаштың аламын деп жүрген жігітін жындыханаға салып қойған. Соның тірі-өлі екенін білуге бардым. Тірі екен, соны тексеріп жатырмыз. Амандық болса, таяуда келеді. Ағаң ояз болып келген соң ойына келгенін жасады ғой. Оның мойнында талай төрелердің көз жасы бар. Оны қарғыс атқан, содан кейін осындай күйге ұшырап отыр. Сол ағаңның өлі денесін ұрлаған адамды тап, менен аулақ жүр.

Карбышевтердің қабірлерін талқандаған төрелер екеніне Герасимов пен оның інісінің көзі жеткенімен, бірақ дәлелі жоқ еді. Герасимов Илья екеуі ұйқы көрмей, күні-түні іздеді. Әкесі мен ағасының денесін жоқ еткен төрелер екенін дәлелдемекші болды. Бірақ ешқандай дәлел таба алады. Екеуінің төрелерге күдігі күшті болғанымен, алайда дәлелі жоқ. Енді Ыбырай жанжал шығарды. Жаңа оязға барып айтқан: «Сіз мыналарға қойғызы- ңыз, мына Карбышевтің інісін қуып, Герасимовты орнынан шығарыңыз. Әйтпесе, бұл қалада тыныштық болмайды».

Жаңа ояз Герасимовты шақыртып алып айтқан: «Сіздер қалада шу шығаруларыңызды қойыңыздар. Істі полицияға тапсырыңыздар, солар істі тексерсін, кім жасағанын тапсын». Аналар бұған қарсы келе алмады, амалсыз айтқанын жасаған еді.

Бұдан кейін жаңа ояздың оларда жұмысы болған жоқ, уезге қарайтын барлық болыстарды шақырып, жинап алып танысу жиналысын өткізген еді. Солардың ішінен орысшаға жетік Шоңды байқап, оған айтқан:

– Сіз уездегі жағдайды көріп отырсыз. Байқаймын, осында істейтін адамдардың бәрін де, орыс тілін де, жағдайды жақсы білетін тәріздісіз. Сіз менімен бірге біраз жұмыс істесеңіз. – Шоң жаңа келген оязға қарсы келе алмады. Келіскен. Жаңа ояз айтқан: «Жұмыстан біраз адамды қуамын. Омбыдан басқа адамдар шақырамын. Әзірге сіз уезд кеңсесінде істейсіз».

Шоңның көңілі қаламай тұрса да, қарсы келе алмады. Айтқанын жасаған еді. Шоң күн ұзын кеңседе болып, кешкісін Қаниса үйіне келіп жатып жүрді. Бір күні келгенде үйде ақбас бір адам отыр екен. Шоң байқады, шашы ағарғанымен, онша қартая қойған адам емес сияқты.

Қаниса Шоңды оңаша алып сөз бастаған:

– Қалимаш Ыбыраймен барып таба алмай келді ғой. Бұл кісіні Омбы қаласында емес, сол мандағы бір жындыханаға Семен өткізіп жіберіпті. Ол қу еді ғой. Қалимаш өлді деп келген. Бекәлі іздестіріп, ақыры тауыпты. Міне, көріп отырсың, әбден қартайып, жүдеген. Қалимаш көріп, сырт айналып кете ме деп қорқамын. Енді Қалимашқа қалай көрсететінімді білмей отырмын. Байқап отырған шығарсың, әбден біткен адам тәрізді.

– Қаниса тәте, оған қиналмаңыз, бір кезде шын сүйсе, Қалимаш қабылдайды бұл кісіні.

– Кезінде бұл екеуінің махаббаты ғажап болатын. Енді қалай болатынын білмеймін…

– Өзіңіз айтқандай, Құдай да, адам да риза болады, Бекәлінің бұл ісіне. Ең дүрысы, Қалимашты өзі іздеп келгендей жасаңыз, – деді Шоң.

Содан сол түні екеуі әлгі адамды пәуескеге салып алып, Қалимаш үйіне алып барған.

Терезеден шам көрінеді. Бұлар келгенде Қалимаш жатып қалған екен. Есік қаққанда әуелі күтуші ашты. Шоң Қанисаға айтқан, Қалимаш тани ма екен, әуелі жігітті жіберейік деді.

Әлгі адамның аты Қамиді еді. Екеуі кіргізіп жіберіп, өздері сыртта тұрып қалған. Ана жақтан Қалимаштың даусы естілді:

– Сені де көретін күн болады екен-ау!

– Мен де сені бір көруді өмір бойы армандап жүрдім. Ақыры оным орындалды.

Бұлар ішке кіргенде екеуі бірін-бірі құшақтап жылап тұр екен. Қаниса айтқан:

– Қалимаш, жылама, Жаратушы тілегіңді орындады…

Енді Қалимаш Қанисаға бас салды.

– Мынаны қараңызшы өлуге сәл қалыпты.

– Ертең өлсем де ризамын. Мен үшін басты қуаныш сенімен кездескенім, – деді Қами.

– Семен маған Қамиді Сібірге айдап жіберді деген еді…

Қами тұрып айтқан:

– Мені Сібірге айдатып жіберсе, баяғыда қашып келетін едім. Мені апарып, Омбыдан бөлектеу бір қаладағы жындыханаға салып қойды. Талай рет қашуға қам жасадым. Бірақ шыға алмадым.

Шоң айтқан:

– Осында Семеннің інісі әкесі мен ағасының табытын алып кеткендерді іздеп жүр. Қамиды кінәлап, жауып қояр. Әзірге ешкімге көрінбесін, – деді.

Содан екеуі қайтып кеткен. Қайтып келе жатқанда Қаниса Шоңға:

– Бұл әділдік деген әр уақытта жеңіп шығады екен, пәлен жылдан кейін мына екеуінің қосылғанын қарашы!

– Қаниса тәте, дұрыс айтасыз, қандай жағдайда болмасын әділдік жеңіп шығады.

Ертеңіне Шоң кеңсеге барған еді. Жаңа ояз сөз бастады:

– Карбышевтің інісі анау ағасының үйін менен алмақшы. Оған әлгі Герасимов – ояздың досы көмектесіп жүр. Бұл үйді Карбышев өз қаражатына салдырған дейді. Ол Ресейден алып келген жоқ шығар. Шоң Телқозинович, осыған сіз қалай қарайсыз? Ана Герасимов пен Карбышевтің інісі екеуі маған қарсы жұмыс істеп жүрген сияқты. Бұларға не істеуге болады? Герасимовты қызметтен шығарып жіберсем деймін.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».