Мұхтар Бақытұлы - Мақалалар жинағы

Бес ғасыр жырлайды. Алматы, 1989, 82-бет.

Бұқара сүресі, 33 (35) аят.

Абу-л-Гази. Родословная туркмен. АН СССР, М. 1958.

Абу-л-Гази. Родословная туркмен. АН СССР, М. 1958.

Қазақ ру-тайпаларының тарихы. «Алаш» ТЗО, 2008. 216-бет.

Марғұлан Ә. Шығармалар жинағы. 8-том, 2011.

К. Данияров. Альтернативная история Казахстана. Алматы: «Жибек жолы», 1998. 153-бет.

Көшпенділік – ерте темір дәуірінде б. з. д. VIII – III ғғ. жердің шөлейт аймақтарында (Аридная зона) пайда болған мал шаруашылығына байланысты дамыған адамдардың шашыраңқы тұрмыс-тіршілігінің түрі. Көшпенділер Моңғолия, Қазақстан, Иран, Аравия, Солтүстік Африка және Орталық Американы мекендеген. К. жыл мерзіміне байланысты мекен-жайларды қоныстанған, ру-тайпалық одақтардан құралған. Қазақ жерінде к.-ің үш түрі дамыған: біріншісі-Батыс Қазақстандағы меридианалды және көлденең бағыттағы 500—600 км-ге созылатын көшу маршруттары. Қыста Маңқыстауда қыстап, жазда меридиан бағыты Орал тауларының оңтүстік-шығысына дейін жетіп қайтадан оралса, көлденең бағыты саяси жағдайға байланысты Еділдің оң жағалауын жайлаған; екіншісі – Орталық Қазақстандағы меридиан бағыттағы 800—1000 км-ге дейін созылатын маршрут. Қыстақтары Сырдария, Талас және Шу өзендерінің аралығындағы Қарақұм, Мойынқұм, Бетпақдала шөлейіт, қар мөлшері аз аймақтарында орналасқан. Жазда Сарысу өзенінің бойымен жүре отыра, Ұлытаудан Бұғылыға дейін созылған Сарыарқа жерін жайлап, Батыс Сібірге дейін жеткен; үшіншісі – Жетісудағы 150—200 км-ге созылатын жартылай көшпелі түрі. Оның ерекшелігі – жазда тау басындағы жайлауларға көтеріліп, қыста Балқашқа дейін созылған шөл даласын мекен еткен. Қазақ даласында өмір сүрген көшпенділердің өсірген малдың басым түрі-жылқы мен қой. Көшпенділердің тұрмыс-тіршілігі, әдеп-ғұрпы және материалды құндылықтары мал шаруашығымен тікелей байланысты болды.

Моңғолдың құпия шежіресі. 2009. 126-бет.

М.Қ.Ш., 2009. 73-бет.

М.Қ.Ш. 117-бет.

МҚШ, 128-бет.

Мыңқол, мыңбасы, мыңбегі – ертедегі түрк-моңғол әскерлерінің бір мың жауынгерлік бөлімінің қолбасшысы. Мағынасы түркше – бек, моңғолша – ноян, арабша – әмір лауазымдары беріліп, әскери билікпен бірге уәлаяттар мен үлестердегі әкімшілік билікке тағайындалған. Мыңдық әскер қолын бір немесе одан да көп туыстас рулардың сарбаздары құраған. Әскери тәртіп қатан жазалау тәжірибесімен нығайтылған. Мысалы, Шыңғыс қаһанның «Жасағында» әскерге қатысты айтылған баптары бойынша шайқас кезінде бір адам қашатын болса, оның онын, оны қашқанда – жүзін, ал жүзі қашса түгел мыңқолды жазалау тәртібі орнатылған. Он мыңқол бір түменді, яғни 10000 жауынгерді құраған.

Дашты Қыпшақ –орта ғасырлардағы Алтайдан Дунайға дейін алып жатқан кең байтақ шөлейіт даланың атауы. Х ғасырларда Қимақ қаһанатының құрамында болған Қыпшақ тайпасы билікке таласу нәтижесінде қимақтарды жеңіп, ХІ ғасырда Қыпшақ қандығының іргесін қалайды. Мемлекет күшейген сайын аумағы да кеңейіп Днестрге дейін жетті. Моңғол шапқыншылығына дейін Қазақстан аумағы Шығыс Дашты (Тасты) Қыпшақ аталса, Еділ өзенінен Дунайға дейінгі жерлер Батыс Дашты Қыпшақтың құрамына кірген. Дашты Қыпшақ кең даласын түрктілдес бауырлас, көбіне көшпенді мал шаруашылығымен айналысатын тайпалар мекендеген. Ақ орда кезеңінде жазылған деректерде Қазақ даласы Қыпшақ деп аталады.

Қазақ ру-тайпаларының тарихы. 2008 ж., 96-бет.

Моңғолдың құпия шежіресі. «Өнер» баспасы, 2009 ж., 160-бет. Автобиография Тимура. Богатырские сказания о Чингиз-хане и Аксак Темире. «Академия», М., 1934 ж., 268-270-беттер.

Құли қан – Орда Еженнің баласы, Ұлытау өңірінің тарихына тікелей қатысы бар тұлға. Құлидің бәйбішесі Белең-қатын, қанның өлімінен кейін, қазіргі Сарысу өзенінің аяқ жағына орналасқан қалаға ие болып, Белең ана аталған. Құлидің ұлы Тума қанның әйелі, татардың Сақал ноянның қызы Болған-қатын Қаражардағы сауда орталығына ие болып, сол жерде жерленген. Оның кесенесі әлі күнге дейін сақталып, археологиялық құндылыққа айналды.

Инок Магакия. История народа стрелков (монголов). 1871.

М. Тынышпаев. «Великие бедствия..» «Жалын», А-А. 1992.

Бұлғақ – бүлікші.

Жоңғар (зүүнғар – сол қанат) – Шыңғыс қаһанның әскерінің сол қанаты.

Еңсебаев Т. А. Қанжығалы шежіресі. – Павлодар: ЭКО, 2004. 40-бет.

Салғарұлы Қ. Қазақтың қилы тарихы: Роман-эссе. Алматы, 1992. 253-бет.