Антось Уласенка - Новая Зямля: Куканія

– Зірні сюды, пане балбоцьку. Самыя мы з Нальшчанскага краю – ён ляжыць за ракой, на правым беразе. Нальшчанская зямля цягнецца ад Грыўды і непраходных гораў на захадзе да Сьвянцянскіх градаў на ўсходзе. Нямегля – прытока Грыўды, а Зальвея – прытока Нямеглі. Зь ейнае вышнявіны мы і йдзём.

– Горы? На шляху зь Вільні я пралятаў над гарамі.

– Ты хіба недачуў частку пра «непраходныя»? Дык вось, горы непраходныя. З поўначы на поўдзень Нальшчаны цягнуцца ад акіяну аж да Зальвеі, – Яўнут махнуў у бок ракі. – Ніхто ў нас ні пра якую Вільню зроду ня чуў.

Плытнік тлумачыў цярпліва, як малому, зазіраючы Юргелю ў вочы і нібыта спадзеючыся ўбачыць там хоць бы нейкую асэнсаванасьць.

– Гэта правы бераг. Цяпер левы, на якім мы зараз седзімо. Тут у нас Яцьвязь. Зараз мы ў яе паўночнай частцы – Судаве, а на поўдзень ад Вяпрэі ляжыць Дайнава. У Яцьвязі, як ты мог пераканацца, нават мова іншая, і Вільні тваёй быць ну ніяк ня можа. Хіба што яна за Сьвянцянскімі градамі. Але там я ніколі ня быў. І такіх, хто б адтуль вярнуўся, ня ведаю.

Рэчы, якія расказваў Яўнут, мусілі б цалком завалодаць Юргелевай увагай, бо ад іх залежалі ягоныя далейшыя пляны і блізкая будучына, але адзінае, пра што ён мог думаць – густы мясны пах. За ўвесь дзень ён так і не паеў. У яго ледзь атрымвалася глядзець у вочы Яўнуту, а не ў чыгунок. Выдавала Юргеля і бурчаньне ў жываце.

Ён прымусіў сябе засяродзіцца.

– Які ж у вас маршрут?

– Ідзём уніз па Зальвеі празь Сьверыж і Патрымпус, – Яўнут праводзіў дубчыкам па нарысаванай мапе. – За Сьверыжам, дзе ў раку ўпадае Вяпрэя, чакаем яцьвяскія плыты зь Бікшаў. У Патрымпусе перавязваем плыты ў караван і ідзём па Нямеглі да Аталезі на сутоцы з Грыўдай. Адтуль уніз да Герадотавага мора.

– Цікава-цікава, – зважна паківаў Юргель, якому жадная з пачутых назваў нічога не казала.

– У Войстаме зможаш сесьці на карабель або прынамсі даведацца пра сваю Вільню. У кожным разе дабрацца да яе прасьцей адтуль, чым з Судавы.

– І якая адлегласьць аддзяляе нас ад Герадотавага мора?

– Калі прымеркаваць на вока, паўтары тысячы нальшчанскіх міляў, альбо паўдзевятаста яцьвяскіх.

– А літоўскіх?

– Не ўяўляю, пра што ты, – паціснуў плячыма Яўнут.

– Добра, колькі часу зойме падарожжа?

– Глядзі сам: каля шасьцідзесяці дзён да Патрымпусу, адтуль чатыры тыдні да Аталезі і троху больш да вольнага Войстаму. Усяго пяць з паловай месяцаў. Сёньня ў нас які дзень?

– Першы панядзелак кветня.

– То спадзяюся да канца ўрэсьня папіваць маліягранат, седзячы на плывучай тэрасе «Войстамскага лотра» з грашыма ў кішэні. Але дакладна прадказаць не бяруся – на вадзе ўсялякае здараецца.

– Не, такі варыянт мне не пасуе, – скрывіўся Юргель, з намаганьнем адводзячы позірк ад чыгунку. – Паспытаю шчасьця ў Аўціме. Бывайце!

– Не разьвітваюся. Мая прапанова застаецца ў сіле, але на менш выгадных умовах.

Юргель раскланяўся і растаў у прыцемку. Яўнут упэўненым рухам зьняў чыгунок з вуглёў, разьліў мясную поліўку ў тры талеркі, пакінуўшы порцыю на донцы, і ўкапаў чыгунок у прысак бліжэй да вагню. Па вячэры Барута зь Пясьцілам дасталі з будану на заднім плыце посьцілкі і паклаліся спаць вакол вогнішча.

Яўнут узяў сабе першую варту. Каля поўначы ён убачыў запыханага Юргеля ў ненайлепшым настроі. Той бязь сілаў упаў на зямлю побач зь ім.

– Я прымаю прапанову васпана.

Яўнут моўчкі падсунуў да яго чыгунок. Зьдзіўленым ён не выглядаў.

– Аўціма – дзіўнае месца, – пачаў Юргель, пад’еўшы. – Нават, сказаў бы я, дзіўна негасьціннае. Тамтэйшыя жыхары таркочуць нешта няўцямнае і не жадаюць прыкласьці ніякіх намаганьняў, каб зразумець мірнага госьця. Дапраўды, яны паставіліся да мяне зь відавочнаю варожасьцю, хоць бы я не даваў для гэтага жаднае нагоды. Наадварот, каб залагодзіць злосьнікаў, ажно іхны дэвіз прадэклямаваў.

– Гэта які такі? – пацікавіўся галоўны плытнік.

– Етвызі – адрадытыса, нам, йiтвегам… – пачаў Юргель, але яго перарваў сухі Яўнутаў рогат.

– Хто навучыў цябе такой дураце?

– Годны яцьвяг сталага веку, якога я сустрэў па дарозе. На жартаўніка не выглядаў ані.

– Ён яўна з тых, каго судзіны завуць русінамі і ўважаюць за здраднікаў і падробак. Твой дэвіз – ня сама лепшы тактычны разьвязак: яцьвягі і йітвегі – ці не найгоршыя ворагі.

– Баюся, мне цяжка зразумець падобную нелюбоў. І тыя, і другія відавочна ёсьць гедзімінічамі, якія жывуць на адной зямлі, не адрозьніваюцца выглядам і называюць сябе аднолькава.

Яўнут крахтануў:

– Яцьвягі лічаць, быццам выключна яны ёсьць нашчадкамі легендарнага Гедзіміна, і пахваляюцца тым, што паходзяць наўпрост ад самога князя. А русіны тут, маўляў, пятае кола ў возе і жаднага дачыненьня да Гедзіміна ня маюць. Йітвегі, у сваю чаргу, упэўненыя, што яцьвягі – па-іхнаму «жмудзіны» – адно папрымазваліся да князя, а папраўдзе да яго ніякім бокам.

– Пачакай, васпане. Гедзімін – зусім ня князь. Гэта ўсяго-ткі назва касьмічнага карабля, на якім нашыя продкі калісь прыляцелі ў Вільню з-па-за зораў.

– Юргелю, – Яўнут паглядзеў на яго, як на дурненькага, – годзе чаўпсьці лухту. Вернемся лепей да Аўцімы. Што здарылася далей? Мяркую, на тым твае прыгоды ня скончыліся.

– Мне прыйшлося абысьці ўсю вёску, каб пераканацца, што нідзе няма ні чыгункі, ані аэрабарліны, ані якога іншага транспарту. Тады я вырашыў падначаваць у Аўціме – мая памылка, – а справы рабіць з раньня. На беразе якраз знайшоўся заезны двор.

– «Leli krēklai», – уставіў Яўнут.

– Гаспадар недалікатна адмовіў мне ў прыёме і праявіў беспадстаўную агрэсію на пустым месцы.

Яўнут узьняў брыво і выразна паглядзеў на яго.

– Наколькі я ведаю Бутыгейда, трэба добра пастарацца, каб яго ўгнявіць.

– Мажліва, я не разабраўся ва ўсіх звычаях і забабонах і выказаў занадта яўную цікаўнасьць да ягонае дачкі, – несхаць прызнаў Юргель. – Нельга выключаць падобную магчымасьць, хоць вінаваціць мяне ну ніяк не выпадае. Вочы ў дзевухны такога кшталту, што адвесьці позірк проста немагчыма, калі ты мяне разумееш.

– Твая праўда. Прырода запраўды надзяліла Аргелу выбітнымі… гм-м-м… вачыма.

– І бацькам, няздольным сьцяміць, што такі дар няможна замыкаць у чатырох сьценах – ім трэба дзяліцца з кожным, хто прагне дакрануцца да прыгажосьці.

– Брак Бутыгейдавага цяму летась адчуў на сваёй скуры Пясьціла. Гэта і ёсьць здарэньне, па якім мы больш не спыняемся ў Аўціме. Прыпускаю, Бутыгейд разглядае ўласную дачку як прыкметную шыльду, на якую можна заглядацца, але не… гм-м-м… дакранацца да яе, як ты выказаўся.

– Не магу не заўважыць, што васпан зачаста гмыхаеш, як згадваеш жаночыя вабноты. Няўжо гэта сарамлівасьць?

– Глупства, – гыркнуў Яўнут, але ўзяў сябе ў рукі, убачыўшы хітрынку ў Юргелевых вачох. – Як бы там ні было, Пясьцілу пашэньціла больш за тваё: Бутыгейд выштырыў яго адно пад ранак.