Антось Уласенка - Новая Зямля: Куканія

– Kvei tū ēiseika? – павольна запытаўся адзін і, бачачы разгубленасьць на твары суразмоўцы, паказаў рукою ў процілеглых напрамках, гаворачы пры тым:

– Vakarāi? Deināi?

– Быў бы вельмі а вельмі ўдзячны паночкам, каб скіравалі мяне на Вільню.

Браты пераглянуліся, раючыся бяз словаў, і адначасна паказалі пальцамі на поўнач, уверх па плыні.

– Stē, brāterel.

– Дзякуй вялікі, яшчэ раз перапрашаю за турботы.

– Sandeiv.

Юргель пакланіўся да зямлі і схаваў у рукаў кабату рэч, якую раней заўважыў у траве пад нагамі. Пасьля разгледзеў яе ўважлівей: аздоблены каменьнем рагавень з пахкім тытунём унутры.

Лесасекі тымчасам паднялі скоблі і вярнуліся да працы. Перад тым, як аддаліцца ад іх уздоўж адхоннага берагу на поўнач, ён яшчэ пачуў:

– Stavīdas ukajebānaisis maskōvits!

– Jo-jo, vaīda, Ālgimunt.

Да вечару Юргель яшчэ тройчы сустракаў на сваім шляху людзей – бедна апранутых вяскоўцаў, занятых нарыхтоўкаю драўніны.

Веснавая паводка ператварыла абалону ў возера. І на берагі гэтага возера возьнікі-тралёўнікі цягалі зь лесу двухсажнёвыя бярвёны на вялізных памаранчава-чорных яшчарках. Стоячы па калена ў халоднай вадзе, вязальнікі зьвязвалі іх па некалькі штук тонкімі каранямі невядомага дрэва. Юргеля бралі дрыжыкі і з носу цякло ад аднаго толькі відовішча.

Шторазу ён падыходзіў да першага-лепшага вяскоўца і ветліва зьвяртаўся, просячы дапамогі. Двойчы яго не зразумелі альбо зразумець не пажадалі. На трэці раз, абмінаючы лесам лукавіну, ён наскочыў у гушчары на сьлепаватага дзядка з пустым кошыкам. Яго Юргель прынамсі зразумеў.

– Шо то за холера! Чы то зьвір, чы то нычыста сыла, – дзядок аж падскочыў зь перапуду, але, угледзеўшыся ў Юргеля, супакоіўся. – Зовсім мэнэ пэрэлякав. Віт, хлопэць.

– І цябе вітаю, добры чалавек. Прабач, не хацеў напужаць, але…

– Стіj-но! Ны чоловік – jе гідны jiтвjег.

– Вось як. А ў мяне склалася ўражаньне, што яцьвягі – гэта тыя, што валяць лес і таркочуць нейкую тарабаршчыну.

– Ны! Естыцька Jетвызь тут е, пыд Пынськом, – дзядок прытупнуў і хвоснуў сябе кошыкам па назе. – Краjіско одважных кэ воёвнычых людэj. Тылькы тут но. А там, за лысочком, – тьху, Жмудь. Шоб jіх морэчка взяла.

– Добра, годны яцьвяжа, ня буду спрачацца. Дай ты рады, як бы мне…

– А чы знаш нашэ гасло? – рашуча перапыніў дзядок.

– Гм-м-м… Баюся, што падзабыў.

– Jетвызі – одродытыса! Нам, jiтвjегам, – одродытыса! На вікы вічны! На Новоj Зэмлі, ек на Староj.

– Цяпер прыгадваю. Усё гэта, безумоўна, вельмі займальна, але я заблукаў і шукаю шлях дадому. Ці кажуць табе што-небудзь такія назвы, як Вільня і Літва?

– Лытвынь? Ны, нычув про такэ краjіско кэ у Вільновы ныбув. Алэ-ж ты розваж, нашо тобі та Лытвынь? Ідэмо зі мною в Пынськ.

– Не, у Вільні ў мяне няскончаныя справы, – Юргель няўсьведамлена памацаў абпаленую чупрыну і сьціснуў паперчыну зь нечытэльнымі надпісамі ў кішэні кабату.

– Дывысь ты: да в тэбэ, брате, діла. Но ек знаш. В Пынську тобі про Вільно докладнэ ныраскажуть, алэ е тут жмудська твэрдь, Овтыма, – дзядок махнуў рукой на поўнач. – Но ек твэрдь – гімно, а ны твэрдь. Алэ там дэ-хто мо поможэ…

– Дзякую за параду. Даліпан, скарыстаюся зь яе.

– Просю! До судосіньня.

Юргель ужо разьвярнуўся, калі пачуў:

– Постіj, хлопэць. Ты головнэ запам’ятаj: оно товді ногы jдуть туды, куды трэба, колы на плэчух е толкова голова.

З гэтымі словамі дзядок пацюкаў сябе паказальнікам па скроні і зьнік у гушчары. Юргель так і не спытаўся, што ж той зьбіраў у кошык.

Надвячоркам, калі неба над ракою зьмяніла колер з жарага на пурпуровы, а скуру працялі дрыжыкі, Юргель убачыў цяпельца на самым беразе і бязь лішніх развагаў спусьціўся да яго.

На вуглях стаяў чыгунок, вакол вогнішча сядзела тройца жылаватых мужчынаў. На іх былі вылатаныя зрэбныя кашулі навыпуск і даматканыя нагавіцы, што даўно ня бачылі праніку. Дражліва пахла ежай. Ля самага берагу на вадзе гайдаліся некалькі злучаных міжсобку плытоў. Яны былі прывязаныя да ўвагнанае ў зямлю жэрдкі нездалёк.

Юргель сьмела пайшоў на цяпло вагню і панадны пах мяса з чыгунку. У яго ўтаропіліся тры пары вачэй. Утаропіліся не сказаць каб надта прыязна.

«Зычлівасьць і альтруізм тут, відаць, не ў пашане».

Ён прадставіўся і спытаўся, ці далёка да селішча. Словы суправаджаў гэстамі, бо не спадзяваўся, што яго зразумеюць.

Зразумелі.

Адказаў найстарэйшы, зь дзяркатым голасам і сівізною ў лапушыстай барадзе, ударыўшы сябе кулаком у грудзі:

– Яўнут, галоўны плытнік. З слыхам у мяне ўсё добра, можаш так не раўці.

Ён кіўнуў на таварышоў – Юргелевых равесьнікаў, адзін зь якіх быў русявым, а другі – рудаватым.

– Гэтыя пацурбалкі – Барута і Пясьціла. А ты, Юргелю, зусім не падобны да тутэйшага.

– Праўда твая, васпане. Я зь Вільні. Пакручастыя выбрыкі лёсу закінулі мяне ў гэтую глухмень, але найскарэйшым часам я пляную вярнуцца дадому.

Яўнут прыгладзіў бараду без асаблівага выніку, памаўчаў і нетаропка прамовіў:

– Першае, ты йдзеш ня ў той бок. Ніякае Вільні на поўначы няма. Зрэшты, і на поўдні яе можа ня быць. Я, прынамсі, пра такую ня чуў. А вы, хлопцы?

Барута і Пясьціла абыякава паціснулі плячыма.

– Але тубыльцы скіравалі мяне на поўнач не пазьней як зранку. Скіравалі без ваганьняў.

– І размаўляў ты зь імі ў той мове, у якой зараз з намі? – чмыхнуў плытнік.

– Вядома, я ўмею адно па-літоўску.

– То ня дзіва, што скіравалі без ваганьняў, – Яўнут паглядзеў на супольнікаў, і яны нявесела ўсьміхнуліся. – Мова гэтая, дарэчы, завецца нальшчанскай.

Юргель паспрабаваў аспрэчыць абодва цьверджаньні, але Яўнут працягваў як нічога ніякага:

– Другое, найбліжэйшае селішча – Аўціма. Адразу за лукавінай, на той бок бору. Але – і гэта трэцяе – там табе нічым не дапамогуць і дапамагчы не захочуць. Чужынцаў яцьвягі не шануюць. Мы самыя – хоць і гамонім па-іхнаму – вымушаныя спыняцца на начоўку па-за межамі Аўцімы, – ён скасавурыўся на рудаватага, у рабаціньні, Пясьцілу, – пасьля пэўнага здарэньня. Чацьвертае і апошняе, прапаную табе далучыцца да нас. У Скірдзімах мы ссадзілі Руклю – нашага задніка. Зламаў быў нагу: пасьлізнуўся на бервяне. То лішняя пара рук нам не зашкодзіць. Плачу срэбны паўтарак на дзень.

– Куды вы плывяцё?

– Плыве гаўно ў атопку, а мы йдзём у вольны Войстам, што на Альманскіх балотах у дэльце Грыўды. У Войстаме спыняюцца вадаплавы з усіх партоў Герадотавага мора. Купцы, валацугі, вандроўныя артысты, авантурнікі, кантрабандыстыя – хто-небудзь мо й чуў пра Вільню, калі гэта не прыдуманае места. Ці ўпэўнены ты, што яна існуе?

– Чаму васпан думаеш, што Вільня – казка, і чаму б ёй не знайсьціся ў вышнявіне ракі?

Юргель узяўся апісваць набярэжную Вяльлі і Ашкірскае затокі, вежу Гедзіміна, сады Антокаля і Верхніх Панараў, але Яўнута ня ўразіў. Той уздыхнуў, не даслухаўшы, падняў зь зямлі дубчык і ў водсьвету вагню нарысаваў на пяску схэматычную мапу.