Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

В этом довольно пространном послании Заметалину (с его резолюцией: “С предложениями согласиться”, из чего на всякий случай должно следовать, будто это никак не результат его прямых и жёстких указаний, которые Госкомитет по печати, прогнувшись, вынужден выдавать за свои собственные предложения) речь идёт уже не только о ненавистном журнале “Крыніца”. Намечаются пути расправы и с остальными белорусскоязычными изданиями: “Роднае слова” (к нему, например, предлагается подкрасться по уже проторенной дороге задушевных творческих связей с фашистскими пособниками), “Полымя” и другими. Заметалин на то и полковник государственного генштаба, чтобы вести тотальную войну со всем белорусским по всем направлениям. Да и не только с белорусским, а в целом со всем неугодным».

РАЗАНАЎ

Што ж да яшчэ аднаго героя гэтай гісторыі, паэта Алеся Разанава, дык у студзені 2001 г. ён таксама з’ехаў з Беларусі - у Германію, аднак напярэдадні даў інтэрв’ю, у якім казаў у тым ліку пра Някляева:

«- Я проработал вместе с Некляевым несколько лет. И в конце должен был сказать, что чем больше ем с ним соли, тем меньше знаю его и понимаю.

- Читали ли вы его интервью, появившиеся в прессе минувшей осенью?

- Прочёл то, что попалось на глаза. Надо сказать, в этом жанре он весьма преуспел. У его интервью одна замечательная особенность: он ничего не договаривает до конца.

- Вы, конечно, правы в том смысле, что Некляев не очень-то хотел рассказывать о причинах своего отъезда. Но про “Крыніцу”-то говорит...

- Но что говорит?! Будто в журнале против него был чуть ли не сговор. Должен не согласиться с этим “изгибом пространства”. Не секрет, что под крышей “Крыніцы” была образована умело скрытая структура, использовавшая имя журнала, его реквизиты и средства. Настоящая “Крыніца” оказалась ширмой и заложницей разворотливого действия. И уж если вести речь о сговоре, то возглавляемом непосредственно Владимиром Прокофьевичем. К чести сотрудников “Крыніцы”, большинство из них не приняло навязываемую им роль тусовочных друзей. Наоборот, произошла реакция отторжения.

- В результате которой...

- И произошли его “утёки” в Польшу, появилась громкая антизаметалинская статья, а на “Крыніцу” навалились и придавили к земле его штрафы.

- Вскоре и вы ушли из “Крыніцы”.

- Чтобы в экстремальной ситуации что-либо делать, нужны реальные полномочия. Один раз я уже вытаскивал “Крыніцу” - когда на полтора месяца получил полномочия исполняющего обязанности главного редактора. Во второй раз мне никто не дал даже таких полномочий, все “полномочия” Владимир Прокофьевич увёз с собой. Мы же в течение всего лета 1999 года получали от него только факсы: “Продлеваю свой отпуск на две недели. Ещё на две. На двадцать дней.” Когда ждать стало невмоготу, я предложил занять редакторское кресло другому человеку. А сам устранился. После этого и Некляев сложил с себя редакторские обязанности.»

Апынуўшыся ў замежжы, Някляеў скажа: «Зрэшты, крымінальная справа як з нічога пачалася, так нічым і скончылася, я на яе не надта зважаў. А вось на дапамогу, аказаную ўладам у гэтай “высакароднай” справе з боку сваіх, я не мог не зважаць, яна сталася для мяне, мякка кажучы, нечаканкай. Гэта цалкам супярэчыць майму разумению жыцця і чалавечых, тым больш сяброўскіх узаемаадносін.

Пра гэта Васіль Быкаў пры адной з нашых замежных сустрэч страшнавата выказаўся са свайго вопыту: «Калі ў цябе ёсць дзесяць сяброў, дык мяркуй, што дзевяць з іх цябе прададуць. А лепш думай, што ўсе дзесяць”. Я спытаў: “Дык як тады жыць, Васіль Уладзіміравіч?” І ён адказаў: “А так і жыві”».

І іншым разам: «Наогул, калі палітыкі сцвярджаюць, што ў палітыцы зусім няма сяброў, дык трэба прызнацца, што і ў літаратуры іх не намнога болей. Кожны выскоквае, як Піліп з канапель: я самы лепшы, я самы першы. Яно няхай бы і лепшы, няхай бы і першы, я асабіста нікому не даводзіў адваротнае, бо яно без толку. Але ўсё гэта найчасцей замешана на атрутнай зайздрасці, плётках, інтрыгах, - і гэтага найбольш там, дзе нават пры таленце найменш асобы, дзе пераважае драбната і местачковасць. Між іншым, спробай адмеджавацца ад гэтага хоць бы вузкім колам і было для мяне стварэнне рэдакцыі часопіса “Крыніца” - і найперш стварэнне менавіта іншай вартасці і якасці рэдакцыі, а пасля ўжо самога часопіса, які б усё адно выдаваўся - такі ці інакшы. Як аказался, мала хто ўцяміў, што я меў на ўвазе - і большасць лёгка перакупілася на звыклае. Што ж, ёсць і застанецца ў гісторыі беларускай літаратуры часопіс з крынічнаю назваю, але не спраўдзілася нешта чалавечае, тое, дзеля чаго ў маім разуменні і ствараецца літаратура. І па-сапраўднаму з усяго, чаго не стала і што распалася, мне толькі гэтага і шкада».

І яшчэ ў яго «Знаках прыпынку»:

«З ліста Ігара Шклярэўскага да Станіслава Куняева (калі яны яшчэ сябравалі):

“Прочёл рецензию Абрамыча (Барыса Слуцкага, які падтрымліваў Шклярэўскага ад самага ягонага прыезду ў Маскву). Я его люблю и уважаю, но он совершенно не понял мой мир. Природа, свобода слов и чувств, мысль во плоти, в чешуе, в росе, в порыве - для него это не мысль, ему надо рассуждение, то есть голая формула, нужны философские потуги и намёки. истинный поэт хрен ложил на все рассуждения. Я разозлился страшно и Абрамычу напишу.. он не понимает самого пронзительного - пространство и жизнь, костёр и ледяное небо.”

Прыкладна тое самае я напісаў некалі ў лісце да Разанава, але так і не адправіў ліст, парваў. Бо Куняеў, рускі нацыяналіст, хоць і балюча, перакошана, але сябраваць умее (таму і надрукаваў у “Нашем современнике” ўспаміны да юбілею Шклярэўскага “В нашей дружбе и волчьей, и нежной.”), а касмапаліт Разанаў (ніякі ён не беларускі нацыяналіст) - не. Ніяк.

А ўвогуле я пісаў і рваў лісты і да Быкава, і да Барадуліна, і да.

Напішаш, падумаеш - і парвеш.

Парванае не застаецца».

.Праз дзесяцігоддзе, калі кандыдат у прэзідэнты Уладзімір Някляеў апынецца ў следчым ізалятары КДБ і калі доўгі час пра стан яго здароўя нічога не будзе вядома, беларуская інтэлігенцыя ўзарвецца абурэннем - паўтысячы чалавек пазначаць свае прозвішчы пад лістом у яго абарону. Зробіць гэта ў тым ліку і Алесь Разанаў. А на з’ездзе Беларускага ПЭН-цэнтру, які пройдзе ў той самы час, калі ўлада адправіць Някляева пад хатні арышт, Разанаў будзе сярод тых, хто прагаласуе за тое, каб вылучыць Някляева на Нобелеўскую прэмію.

«Я стрымана адношуся да Алеся Сцяпанавіча Разанава - ён стрымана адносіцца да мяне. Прычына - у тым, што сталася ў рэдакцыі “Крыніцы” ў 1999 годзе. Магчыма, тое, што сталася, мы абодва перабольшылі: яно не павінна было стаць прычынаю ўзніклай паміж намі стрыманасці. Магчыма. Цяпер позна разбірацца. І без патрэбы, бо ўсё гэта - пыл над дарогай, які няхай праз стрыманую, але ўсё ж павагу адзін да аднаго, найперш да таго, што кожным зроблена, мы стараліся асабліва не ўздымаць. Так, мы, аддаляючыся, разышліся, але разышліся ў адным накірунку. І, калі будуць лічыць па вялікім рахунку, нам залічыцца дарога, а не пыл над ёй».