Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Такім чынам, дзякуючы Сямёну Кірсанаву і Рыгору Барадуліну дый пры дапамозе Пімена Панчанкі, а таксама невытлумачальнай метафізіцы, якая завецца лёсам, застаўся Някляеў у Беларусі і ў беларускай літаратуры.

«СКУЛЬ ТЫ ВЬІСКАЧЫЎ?»

Філосаф Валянцін Акудовіч значна пазней, ужо ў 1996 г., выказваў меркаванне, што Някляеў усё ж не зусім беларускі паэт, хоць і піша на беларускай, роднай яму, мове. «Порой мне кажется, - тлумачыў ён падчас гутаркі з Някляевым гэты свой выраз - «не зусім беларускі», - что контекст белорусской поэзии не принимает поэзию Владимира Некляева, он как бы вытесняет её из себя, выталкивает. Или, что, может быть, и более верно - наоборот, сама Ваша поэзия не совсем вписывается в этот контекст, как не в свой размер, она как бы ищет иного пространства. (“Не з тымі пайшоў і дарогай не той”.) Может быть, причина в том, что Вы как поэт были сформированы огромным пространством былого союзного поэтического государства и Ваша поэтика, вольно или невольно сориентированная на поэтическую “галактику” от Бреста до Курил, не находит себе места в одном локальном измерении? Или здесь что-то иное? А может, такой проблемы вообще нет, и это не Ваша проблема, а моя? Но тревожат слова:

Ты з тых,

Чый шлях - зваротны.

Да чужых

Святых

Ты рушыў са сваімі.

Где ваши святые?»

І Някляеў у адказ: «Никакой проблемы нет, личной моей проблемы. Все святые мои в Крево, в Сморгони - где ж им ещё быть? Язык материнского молока, язык снов и бабушкиных сказок - белорусский. Моё метафизическое сознание сформировано здесь, без подгонок вкладывается в матрицу местного быта. Может быть, Крево - не Беларусь?

И всё же проблема как будто есть. Не моя проблема, а связанная со мной, для меня придуманная. [.]

Пожалуй, Вы точны в ощущении вытеснения, выталкивания собственного моего текста из того, что Вы называете контекстом белорусской литературы. Но не контекст же производит это действо, не с чертовщиной ведь мы имеем дело. Всё гораздо проще: я изначально оказался словно пришлым, лишним, со стороны явившимся в родную литературу. Не в литературу даже, а в литературный театр, где не предполагалось моего участия, потому что пьеса была уже написана, роли распределены и начинались генеральные репетиции. Думаю, Василь Зуёнок не обидится, если я вспомню, как он высказал мне в простоте своей общее литературное мнение: “Скуль ты выскачыў раптам, як чорт з канапель, і што цяпер з табой рабіць: адкрываць ці закрыць адразу?” Шутейно, конечно, сказано было, но за шуточкой этой как что-то стояло, так и стоит - и я вовсе не имею в виду Василя Зуёнка, который с присутствием моим искренне смирился и теперь ему даже как бы рад».

Някляеў ад пачатку быў «свой сярод чужых і чужы сярод сваіх». Літаратуразнаўца Любоў Турбіна пісала напрыканцы 1990-х: «На поўны голас імя Уладзіміра Някляева загучала ў беларускай паэзіі пад сярэдзіну 70-х гадоў. На той час у самым росквіце творчых сіл было пакаленне “шасцідзясятнікаў”, якія даволі хутка прызналі ў маладым паэце свайго паплечніка», аднак у ліку тых «шасцідзясятнікаў», «якія даволі хутка прызналі» ў Някляеве «свайго паплечніка», Л. Турбіна назвала толькі аднаго - Рыгора Барадуліна. Між іншым, гэтая акалічнасць, відаць, і дала падставу напісаць цяпер ужо Барадуліну, што «Уладзімер Някляеў прыйшоў у літаратуру парыўна, але не надрыўна, з парогу адразу на кут, але без пакут. Яго адразу заўважылі й запаважалі».

КАРАТКЕВІЧ

Пазней Любоў Гарэлік, аналізуючы першую кнігу Някляева і падводзячы пэўныя вынікі, адзначала, што «без зазнайства і позы У. Някляеў абвясціў сябе вучнем Я. Купалы, Я. Коласа, А. Куляшова, М. Танка», але, «безумоўна, першая кніга У. Някляева вельмі няроўная ў мастацкіх адносінах. Сапраўды, ёсць і хлёсткія радкі, і пазёрства, і эскізнасць, расплывістасць вобразаў, і цьмяныя мясціны, якія завісаюць у паветры, але ва ўсім - у творчых удачах і праліках бачацца настойлівыя пошукі ўласнага стылю, памкненне захаваць чысціню і першароднасць мастацкага слова».

Калі казаць пра паэтычных папярэднікаў, якія нейкім чынам паўплывалі на літаратурны густ Някляева, дык ён сам называе некаторыя імёны: «В школе переписывал в тетради строки Лермонтова, Есенина, Блока [.]». А іншым разам казаў: «.не ўяўляю свайго жыцця без твораў А. Пушкіна, М. Лермантава, П. Элюара, Г. Апалінэра, Я. Купалы, М. Багдановіча. Вельмі люблю творчасць А. Куляшова, Я. Еўтушэнкі, Р. Барадуліна, П. Панчанкі, І. Шклярэўскага, Ю. Кузняцова. Са сваіх аднагодкаў - беларускіх паэтаў - больш за ўсіх цаню А. Разанава». Да таго ж называў яшчэ Д. Апдайка, Д. Стэйнбека, Д. Сэлінджэра, У. Фолкнэра, Э. Хемінгуэя. І ўспамінаў:

«Когда-то в школе меня спросили:

- Что такое поэзия?

Я не знал, как ответить. Но, подумав, сказал:

- Пушкин.

Класс рассмеялся.

Учительница переждала смех, наклонилась ко мне и добавила тихо:

- И Некрасов.

Она очень любила Некрасова».

Аднак наўрад ці Някрасаў (які пазней стаў персанажам даволі дзіўнага някляеўскага апавядання «Бары-бэры»), альбо нават Пушкін паўплывалі на станаўленне менавіта беларускага паэта Някляева так, як тыя, з кім звёў яго лёс у адным часе. Неяк ён прызнаўся, што больш за паэзію любіць толькі паэтаў, і адзін з самых любімых - Уладзімір Караткевіч, з якім яго пазнаёміў на пачатку 1970-х Рыгор Барадулін, таксама, дарэчы, адзін з найлюбімых. «Уладзімір Сямёнавіч шмат каму ўскалыхнуў душу - і мне таксама. Не скажу, што тое, што называецца беларускай сьвядомасьцю, цалкам у мяне ад яго, але ў нечым - і найперш у цікаўнасьці да беларускай гісторыі, увогуле да беларушчыны - так, - гаварыў Някляеў. - На мяне, на рускага па бацьку чалавека, паўплываў - як на беларуса - не адзін Караткевіч. Гэта яшчэ - Куляшоў і Панчанка (яны паспрыялі выхаду маёй першай кнігі), Танк, Барадулін, Стральцоў... У меншай ступені Быкаў. Канечне, ён чытаўся, ягоныя аповесьці захаплялі, кожная з іх ставалася падзеяй, але тагачасны Быкаў быў... як бы гэта сказаць. толькі часткова беларускі. А Караткевіч - увесь.

Вельмі істотна тое, што беларускасьць ягоная выглядала - і была - натуральнай. У гэтым не было нічога штучнага, ён не натужваўся, не стараўся быць беларусам. Проста быў. І калі ты задаваўся пытаньнем: “А якім павінен быць беларус?..” - дык глядзеў на Караткевіча і думаў: “Можа, менавіта такім?..”»

«Быў 73-ці год. Рыхтавалася да друку мая першая кніга, і я дамовіўся з адным паэтам, што прыйду да яго з пляшкай, каб пагаварыць пра праблемы, якія ўзніклі пры падрыхтоўцы рукапісу. Прыходжу гадзіны ў чатыры, а там ужо сабралася кампанія, прычым, з самай раніцы - гэта можна было зразумець па колькасці пустых пляшак. Была субота ці нядзеля - адным словам, выхадны дзень, паколькі на працу ніхто не спяшаўся. Хоць гэтыя людзі маглі не пайсці на працу і ў будзённы дзень - свята яны заўсёды насілі з сабой.