Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Гэтыя «8 звонких, как сталь, строчек» Някляеву ўспаміналі болей, чым паэму пра БАМ. Але асабліва папікалі тым, што цалаваўся з Брэжневым. «Усе графа- маны паўскоквалі: “А мы малайцы! Мы з Брэжневым не цалаваліся!” - успамі- наў Някляеў. - Невядома было, што яшчэ ім удалося ў жыцці, але вось гэта, не выступіць на з’ездзе і не пацалавацца з Брэжневым - удалося!» І дадаваў: «Это одна из... не знаю, как сформулировать... Ну, я много в чём виноват. В том числе виноват и в том, что целовался с Брежневым».

У гутарцы з філосафам Валянцінам Акудовічам Някляеў казаў: «О том, что принимал участие в создании антуража съезда, я не сожалел и не сожалею. Хотя бы потому, что там на самом малом расстоянии я увидел и почувство­вал реальную силу власти, действительно огромной, пугающе беспредельной, сталистоознобной, как североморский ракетный крейсер. Увидел, почувствовал - и ужаснулся её. За тот месяц я прожил столько, сколько иной за жизнь не проживёт».

У іншым інтэрв’ю Някляеў прызнаваў: «Наше поколение интеллигентов не­льзя рассматривать без ссылки на советское прошлое. [.] В ту пору творческая интеллигенция играла очень значимую общественную роль - поэты выступали на стадионах, печатались миллионными тиражами, нам всякий раз указывали на нашу значимость.»

І яшчэ на гэтую тэму: «Усё рабілася даволі спрытна - камсамол закідваў сеткі, яны былі вельмі густыя, і калі туды трапляў чалавек з талентам, яго вылаўлівалі і пачыналі падымаць, падымаць.»

Рысу пад гісторыяй пацалунка Някляева з Брэжневым можна, бадай, падвесці словамі вядомага пісьменніка Віктара Казько: «Някляева ўзвялі ў ранг амаль афіцыйнага паэта. Ад імя маладых літаратараў ён агучваў вітанне партыйнаму з’езду, яму пляскалі ў далоні сакратары ЦК КПСС Брэжнеў і Гарбачоў. Што гэта было? Гэта было прызнанне. І як бы мы не адносіліся да савецкага мінулага, - не беспадстаўнае. Тая ўлада ўмела распазнаваць сапраўдны талент і пустое, хаця і звонкае, мілае яе сэрцу графаманства. Умела расстаўляць фігуры па шахматнай дошцы сваёй прасторы. Але Някляеў і ў той час не быў паслухмянай фігурай, якой можна гуляцца. «Як толькі пацягне раскрыцца, расхрыстацца, так згадва- ецца запавет Канфуцыя: “Ніколі не распавядай пра сябе ні добрага, ні кепскага. У першым выпадку вам не павераць, у другім - прыўкрасяць”».

«...ТАМУ І ЦІСНУЦЬ»

У 1985-м у выдавецтве «Мастацкая літаратура» выйшла паэтычная кніга Ня­кляева «Наскрозь». Леанід Дранько-Майсюк сведчыў: «Я быў рэдактарам і добра памятаю складаны шлях згаданай кнігі да чытача - былі заўвагі і ад Дзяржаўнага камітэта па друку, і, вядома, ад цэнзурнага камітэта.

Унутрывыдавецкую рэцэнзію напісаў Міхась Стральцоў.

Пасля яму давялося напісаць яшчэ і дадатак да сваёй рэцэнзіі - гэта, каб адбіцца ад новых прыдзірак да някляеўскіх твораў.

З пункту гледжання тагачаснай ідэалогіі кніга “парушала” прызначаныя правілы, таму службоўцаў можна было зразумець.

Міхась Стральцоў іранічна пасміхаўся: “Адчулі, таму і ціснуць.”

Кнігай “Наскрозь” Уладзімір Някляеў развітваўся, сам таго не разумеючы, з Савецкім Саюзам, з уласнай савецкасцю і пасля такога неспадзяванага развітання надоўга (на адзінаццаць год!) замоўк».

Сапраўды, паўза маўчання была аж занадта вялікай - наступная кніга Някляева выйшла толькі ў 1996-м. Што ж тычыцца ўнутрывыдавецкай рэцэнзіі, дык адзін з найталенавіцейшых беларускіх паэтаў - Міхась Стральцоў - пісаў:

«РЭЦЭНЗІЯ

на рукапіс зборніка вершаў Ул. Някляева “НАСКРОЗЬ”

Здаецца, перасталі гаварыць пра падзел паэтаў на “ціхіх” лірыкаў і адпаведна. на каго? Публіцыстаў у вершах, рацыяналістаў у падыходзе да жыццёвага ма- тэрыялу, халодных эксперыментатараў у слове? І праўда - ці не здымаецца такое супрацьстаўленне самім часам, самім развіццём і паглыбленнем рознанакіраваных паэтычных тэндэнцый, тэмпераментаў - узаемапранікненнем іх?

Ул. Някляеў сярод паэтаў свайго пакалення заўсёды вызначаўся выразнай ак- тыўнасцю грамадзянскай пазіцыі, чуйнасцю да ўсяго новага ў жыцці і самой паэзіі - гэта тычылася і формы, і “тэхналогіі” верша. Часам гэта рабілася з выклікам, часам знарок (ці заўсёды знарок?) спрашчаліся жыццёвыя сувязі, часам выснова была для аўтара значней за сам “доказ” - паэтычны, вядома.

Але пачала заяўляць свае правы і сталасць. Ураўнаважанасць (не за кошт тэмпераменту), цяга да сінтэзу (узбагачэнне сродкаў), да жанравай шматмернасці (пры захаванні стылёвага адзінства).

Такі, дарэчы, Ул. Някляеў у новым зборніку “Наскрозь”.

Наскрозь - дабро і зло,

Цвікамі скрозь далонь.

Хто пойдзе на святло,

Той выйдзе

на агонь.

Хто пойдзе на імглу -

На попел прыйдзе той.

Наскрозь - дабру і злу -

Адкрыты шлях.

Не стой!

(“Наскрозь”)

Дабро і зло - у жыцці, у душах людскіх, выявы дабра і зла супярэчлівыя, як само жыццё, і мера іх - у падключанасці чалавека да гістарычнага і грамадскага вопыту народа, да лёсу чалавецтва наогул.

Мне здаюцца праграмнымі для Някляева такія вершы, як “Рэйсавы аўтобус” і “Варшава, верасень-82”. Сталыя вершы. Прынцыпова значныя не для аднаго Някляева. Вывераныя мерай асабістай адказнасці за ўсё, што дзеецца на свеце, і за ўсё, што для паэта сталася ўжо словам, ягонай справай прафесійнай. У “Варшаве”, напрыклад, знойдзена па-грамадзянску і па-чалавечы дакладная (“далікатная” пры тым) інтанацыя ў гаворцы пра рэчы балючыя і трагічныя - сведчанне паэтыч- най і грамадзянскай зноў жа сталасці аўтара. Мне, літаратару, хочацца шчыра павіншаваць калегу з гэтай удачай, важнай не толькі для яго. Для паэзіі наогул.

Сярод вершаў прынцыпова ўдалых назаву яшчэ “На памяць”, “Воблака над школай”, “Роднае”, “Жаўна”, “Пытанне”, “Адказ”.

Цікавым здаецца мне раздзел “балад”, а ў ім - “Кажух” і “ЕС 987 654 320+1 (стэнаграма аднаго эксперымента)”. Пра “Варшаву” я ўжо гаварыў.

Паэма “Гарбун” сведчыць пра здольнасць Ул. Някляева да паэтычнага дзярзання - тэма яе, няпростая сама па сабе, небяспечная магчымасцю зрываў у меладрама- тызм, чуллівасць, сентыментальную пафаснасць, вырашана аўтарам па-мастацку строга, пераканаўча. Праўда, першая палова паэмы выглядае трохі расцягнутай, што тым больш адчуваецца пры яе ўнутраным лаканізме. Але, паўтаруся, сама дзерзкасць чаго значыць!

Што можа не задавальняць у зборніку?

Вершы “Волатава гара”, “Камень-жальнік”, “Браня”, паводле жанру баладныя, хоць і не аднесеныя самім аўтарам да балад, трохі нагадваюць манеру рускага паэта Ю. Кузняцова з яго фантастычна-ірацыянальным элементам у той жа балад- най практыцы. Гэта, вядома, не азначае, што гэтыя вершы-балады Ул. Някляева пазбаўлены арыгінальнай вартасці. Проста аўтару пра гэтую пераклічку, магчыма, для яго самога і нечаканую, варта ведаць.