Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Вось гэтае пытанне - двухмоўя «Крыніцы» - і стала падчас абмеркавання найбольш істотным. Так, Яўген Лецка казаў: «Людзі выказваюцца за тое, каб Беларусь была беларускай, а мова атрымала дзяржаўныя правы. Вось памятаю адзін ліст, дзе малады чалавек піша: “Ці ж я вінаваты, што нават ліст у рэдакцыю не магу напісаць па-беларуску?” І тут, лічу, часопіс можа аказаць дапамогу. Але ці на поўную моц ён робіць гэта? Мне здаецца, што не. Часам часопіс стварае “трасянку”. Думаю, арыентавацца патрэбна не толькі на павелічэнне тыражу, а на павелічэнне сур’ёзных падпісчыкаў, якія складаюць актыў часопіса і нашай моладзі». «.Я думаў, што знайду пацверджанне сваім спадзяванням, якія ў мяне ўзніклі, як толькі пачаў выходзіць часопіс. І што ж? - працягваў тэму Уладзімір Калеснік. - Аказваецца, на беларускай мове большасць не выпісваюць часопіс. Я думаў, што беларускамоўная падпіска будзе тысяч 30. Але калі застаецца толькі 9 тысяч, то гэта ж катастрофа. Гэта бяда. А мы задаволены. Рэдакцыі патрэбна думаць, больш арыентавацца на нацыянальнае і патрыятычнае выхаванне моладзі. Трэба даваць такія матэрыялы, якія развівалі б пачуццё нацыянальнай годнасці чалавека, развівалі б культуру, этыку». Той жа думкі быў і Барыс Сачанка: «Мне здаецца, што мы вельмі многа праігрываем, калі тая ж газета “Советская Белору­ссия” зусім нічога не друкуе па-беларуску. Патрэбна шукаць, у тым ліку і “Род­нику” даваць матэрыялы некаторыя па-беларуску». («Да вайны нават “Правда” друкавала вершы на беларускай мове», - заўважаў Максім Танк.) Аднак Анатоль Сідарэвіч парыраваў: «Падпіска на часопіс паказвае аб’ектыўную карціну, якая існуе ў нашым жыцці, і нікуды ад гэтага не дзенешся». Між тым Карлас Шэрман, адзначаючы, што «дзевяць тысяч экзэмпляраў на беларускай мове - гэта балю- ча», выказаў меркаванне, што ў наступным годзе частка чытачоў рускамоўнай «Крыніцы» будзе «выпісваць ужо беларускамоўны часопіс». Але Янка Брыль палічыў яго аптымізм беспадстаўным: «Мне гэта ўся гісторыя з рускамоўным і беларускамоўным варыянтам нагадвае тое ж самае, што са школай: спачатку трэба было закрыць школы, а потым адкрыць класы. Я ўспамінаю, як было з часопісам “Маладосць”. Спачатку нам дазволілі тыраж 20 тысяч, а падпіска была 24 тысячы, і потым давялося дадрукоўваць. Тое ж самае было б, калі б часопіс “Крыніца” выходзіў толькі на беларускай мове. [.] Вельмі цяжка зрабіць справу паўмерамі. Рэдакцыя пастаўлена ў вельмі складаныя ўмовы. Перакладаць на беларускую мову рускі матэрыял ці наадварот - вельмі складана. І трэба яшчэ дзівіцца, як у іх яшчэ хапае пораху працаваць. І я не падзяляю аптымізму К. Шэрмана, што на наступны год карціна зменіцца. Такога не будзе».

Што тычыцца далейшай гісторыі «Крыніцы», дык крытык Ала Сямёнава пі- сала: «Уладзімір Някляеў выкарыстоўвае магчымасці наноў адкрытага выдання, магчымасці часоў перабудовы, абвешчанай галоснасці. Набірае штат, на які мала хто рызыкнуў бы на тую пару, запрашае аўтараў, якіх не ўсе кідаліся друкаваць.

Сярод супрацоўнікаў часопіса - Анатоль Сідарэвіч, з яго энцыклапедычнымі ведамі і літаратурным талентам, Леанід Екель і Міхась Кацюшэнка - з іх трыва- лай адміністрацыйна-наменклатурнай загартоўкай, і - “тутэйшыя” і “нетутэйшыя” літаратары “новай хвалі”: Алесь Асташонак, Адам Глобус. Сярод аўтараў - больш прадстаўнікі прыгожага пісьменства той самай “новай хвалі”: Уладзімір Арлоў, Сяргей Дубавец, Пятро Васючэнка, Анатоль Сыс, Уладзімір Сцяпан. У кожнага - свой характар, свой гонар - зайздросная самапавага. Не Ноеў каўчэг, але, скажу вам, э-кі-паж.

На старонках часопіса з’яўляюцца і сур’ёзныя, а часам эпатуючыя артыкулы, і гарэзлівая інфармацыя, проза і паэзія, што сведчылі адначасова аб замаху і на геральдычную адзнаку “духоўнага пралетарыяту” (Б. Пастарнак), і на ролю выбраннікаў рамяства. Эгацэнтрысты і прэтэндэнты на духоўнае ратаванне нацыі, эксцэнтрыкі думкі і акрабаты формы - аўтары “Крыніцы” зрабілі яго стракатым, пазнавальным, будзіруючым, папулярным сярод пэўных колаў. Але ўсё гэта трэба было сабраць, узяць на сябе рызыку, дабіцца на ўсё дазволу, адстаяць - яшчэ была цэнзура, былі шматлікія кіруючыя і назіраючыя арганізацыі, дзе галоўнаму рэдактару Уладзіміру Някляеву даводзілася аспрэчваць, адстойваць, пераконваць. Роля для яго была новай, але ён бліскуча яе выконваў. Часопіс - той - застаўся ў летапісе беларускага друку. І - па сутнасці страціў свой першапачатковы кіру- нак праз некалькі год. Можа, не вытрымаўшы цяжару самапавагі супрацоўнікаў і аўтараў, можа, таму, што час даў шырокія творчыя, арганізцыйныя і камерцыйныя магчымасці, і многія вырашылі выкарыстаць іх незалежна ад часопіса “Крыніца”. Кожны развітваўся з той мерай разумения літаратурнага этыкету, якая была яму ўласцівая. [.]

І вось недзе на пачатку 94-га года пачалі хадзіць чуткі - “Крыніца” ўзнаўляецца ў новым выглядзе. Часопіс не пераставаў выходзіць, і перафармаваць яго, як кажуць, “на хаду”, было, мабыць, нялёгка. Але зноў - набраць штат - гэтым разам з высокім, сталым літаратурным рэнамэ, аднак з не меншай самапавагай да сябе ў кожнага, узяць столькі літаратурных сапернікаў: на гэта мала хто рызыкнуў бы. Асабліва калі згадаць кепікі-жарцікі далёка не бяскрыўднага кшталту некаторых з яго нядаўніх калег. Аднак Уладзімір Някляеў - рызыкнуў! І даў ім магчымасць ажыццяўляць свае ідэі, друкавацца, выяўляць сваю творчую асобу. Беларуская перыёдыка ведала бліскучы склад рэдакцый, новая “Крыніца” - безумоўна, явіла сабою сузор’е імёнаў: сам Уладзімір Някляеў, Алесь Разанаў, Валянцін Акудовіч, Уладзімір Арлоў, Алесь Асташонак, Леанід Дранько-Майсюк, Юрась Залоска. Пайшлі з рэдакцыі Алесь Асташонак і Юрась Залоска - з’явіўся Леанід Галубовіч.

Новая “Крыніца” іншага кірунку, але з захаваннем - больш літаратурна і эстэтычна забяспечаным - арыентацыі на новыя павевы ў беларускай літаратуры, на тыя творчыя эксперыменты ў прозе і паэзіі, калі сыходзяцца філасофскі розум

і пісьменніцкая фантазія, а часовае ўсяляк імкнецца перастварыцца ў вечнае».

Някляеў пісаў у першым нумары новай «Крыніцы»:

«Адчуванне, што літаратура сталася марнай, непатрэбнай нават самой сабе, - наўрад ці ў мяне аднаго.

Не ў аднаго мяне асцярога, што ўжо зараз літаратурныя выданні ахопліваюць спусцелую прастору. А тут яшчэ адзін часопіс, фактычна новы, бо “Крыніца” - толькі знаёмая назва, намінальны знак, які, Бог дасць, зменіцца на сутнасны.

Дзеля чаго?

Асабіста - дзеля таго, каб тое, чым жывеш, хоць вектарна супадала з тым, што робіш; каб займелася воля адольваць марнасць і пустату. Жыць, звыкаючыся з імі, немагчыма, калі літаратура - спосаб існавання.

Ён аказаўся не з найлепшых - у цьмяным часе на скамечанай прасторы. У папярэднікаў прастора існавання звузілася да страты, у наступнікаў - да безвы- ходнасці. Зноўку, як фантом, як міраж у пустэчы, паўстаюць гістарычныя мэты і задачы, але ўжо ведаеш, што гісторыя не мае мэты. Ёсць толькі гістарычны кантэкст, цьмянасці, шыфры і згадкі якога ўдакладняюцца найперш літаратурай. Так наканавана, гэткае ў нас светапачуванне, стан. Можна вагацца, добра яно ці не, але мы - вярбальная нацыя, нацыя Слова.