Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Ён не збіраўся пакідаць Беларусь - паехаў у Варшаву проста дзеля таго, каб, апынуўшыся ў бяспечным месцы, усё абдумаць. «.Было трудно поверить в то, что мне грозит арест, - тлумачыў Някляеў. - В Минске я был в таком состоя­нии, что уже не мог реально оценивать происходящее. Я человек не политиче­ской биографии и свыкнуться с мыслью, что политика ворвалась в мою жизнь и переломила её, мне до сих пор невероятно сложно. Осознание того, что это всё-таки случилось, пришло здесь, в Варшаве, когда я получил подтверждение информации, что мой арест предопределен».

Такую інфармацыю ён атрымаў праз тыдзень пасля таго, як апынуўся ў Варшаве. І хоць спачатку не збіраўся станавіцца палітуцекачом (расійскае агенцтва ІТАР- ТАСС паспяшалася распаўсюдзіць інфармацыю пра тое, нібыта Някляеў папрасіў у Польшчы палітычнага прытулку), аднак ужо напрыканцы чэрвеня канстатаваў: «Сейчас это неизбежно. [...] Нет, торги уже кончились, я сейчас плачу по соб­ственным счетам. Разлукой с родными, с друзьями... Плачу за приближённость к власти, за иллюзии или за что-то другое, как бы оно ни называлось... Дорогой всевозможных компромиссов - больших, малых - я подошёл к тому нравствен­ному рубежу, переступить который невозможно».

Тым часам штотыднёвік «Имя» пісаў: «До сих пор непонятно, стал ли политэмигрантом председатель Союза писателей Владимир Некляев, заявив ещё в середине июня в Варшаве о своём намерении не возвращаться... [...]

Приказом за собственной подписью председатель Союза писателей Некляев позволил самому себе в связи с плохим состоянием здоровья продлить срок отпуска, но уже за свой счёт, до 6 августа. [...]

...среди литераторов настойчиво ходят слухи о том, что месяц за свой счёт понадобился Владимиру Прокоповичу как раз для того, чтобы сторговаться с Владимиром Петровичем. Якобы, если полковник пообещает, что по финансовым нарушениям в “Крыніце” не будет возбуждено уголовное дело, поэт вернётся на Родину».

Але паэт не вяртаўся на Радзіму яшчэ доўгі час. Першыя тры варшаўскія месяцы ён жыў у студэнцкіх сяброў, у аднапакаёвай кватэры: сябры, іх сын, сабака і кот, Някляеў - шосты. У кішэні - семдзесят даляраў. Пазней дапамаглі палякі: спачатку рэдактар «Gazety Wyborczaj» Адам Міхнік уладкаваў беларускага палітуцекача ў рэдакцыйную кватэру, затым сацыял-дэмакраты знялі для яго нумар у гатэлі.

У гэты ж час Някляеў зноў апынуўся ў эпіцэнтры палітычнага скандала - «Народная воля» пісала: «Политические страсти вокруг имени Владимира Некля­ева начинают разгораться и в Польше. В номере за 26 июля газета “Trybuna”, выражающая политику левых сил, обвинила стоящую на правом политическом фланге “Gazeta Wyborcza” и её главного редактора Адама Михника в информа­ционной блокаде в отношении Некляева. Эту якобы блокаду со стороны правых “Trybuna” связывает с тем, что на пресс-конференции в Сейме Некляева пред­ставлял депутат Тадеуш Ивиньский, известный левый политический деятель [...]. “Gazeta Wyborcza”, трижды представлявшая белорусского поэта, не заставила себя долго ждать и уже на следующий день назвала эти обвинения “трижды враньём”. Она инкриминировала левым использование имени Некляева в целях межпартийной борьбы и прозрачно посоветовала поэту держаться в стороне от, как выразилась газета, левого “политического гетто”.

Владимир Некляев отказался комментировать эту полемику, заявив, что он никем не был политически заангажирован в Беларуси, а тем более - это не допустимо для него в Польше. “Моя партия - Беларусь”, - сказал Владимир Некляев. Тем не менее объективно он оказался в точке пересечения интересов двух главных политических сил. [...] Естественно, что Некляев, не примкнувший здесь ни к одному лагерю и публично демонстрирующий самостоятельность, представляет интерес для обеих сторон, чего они в пылу борьбы и не стали скрывать. Для Некляева, таким образом, возникает очевидная опасность оказаться между молотом и наковальней. [...]

В сложившихся обстоятельствах логичным выглядело бы взаимодействие Некляева с лидерами белорусской политической оппозиции, с белорусской диаспорой, но он пока этого или не делает, или такие контакты не афиширует. Похоже на то, что трудный путь “одного в поле” избрал для себя поэт. Для поэта это очень эффектно, но для политика в перспективе достаточно опасно».

Аднак для Някляева было страшна не толькі тое, што ён згубіў практычна ўсё, дзеля чаго жыў і працаваў мінулыя паўстагоддзя: сям’ю, сяброў, працу, славу, урэшце рэшт грамадскі статус, - «найстрашнейшае, што на тым попеле і на тых руінах нібыта не стала самога мяне, - напіша ён. - Вось толькі што быў Уладзімір Някляеў - і няма яго. Таму што не стала імені, на якое спачатку ты працуеш, а пасля яно працуе на цябе. Яно было, але засталося на Усходзе. На Захадзе яно нічога і нікому не казала.

Усё пачыналася з нуля.

Я быў ашаломлены. Гэта была драма, якая працягвалася каля года, пакуль я выбіраўся з-пад руін і попелу».

І іншым разам: «У першыя дні майго жыцця ў Варшаве раптам апанаваў мяне адчай. Я страціў разумение ўсіх прычын, па якіх апынуўся за мяжой, якія, здавалася, дарэшты разумеў ад’язджаючы - і не было сіл на тое, каб паспрабаваць зноўку ўцяміць: як яно ўсё так сталася?.. Я не жадаў ні чуць нікога, ні бачыць, не хацеў ведаць ні таго, што пра мяне кажуць, ні казаць нешта, што пра іншых ведаў.

Цяпер, па часе, я разумею, што псіхалагічны стан быў абумоўлены фізічным пачуваннем, тым, што я не ачомаўся ад інсульту, але тады душа, нутро маё знемагала - і пры чым тут інсультныя мазгі?..

Я не ведаў, куды сябе падзець. Мяне прадалі тыя, каго любіў. Значыць, трэба іх і ўсё з імі звязанае адкінуць, адпрэчыць. Забыць. Як не маё, як чужое.

У адпакаёўцы маіх даўніх, яшчэ студэнцкіх сяброў, дзе мясціліся мы ўшасцёх з коткай і сабакам, не было ніякіх беларускіх кніг, апроч маёй кнігі “Выбранае”, некалі сябрам маім надпісанай, і я пачаў перачытваць самога сябе і ўпершыню прачытаў сябе самога як некага іншага, чужога, і шпульнуў кнігу ў акно. Праз пяць хвілін мне здалося гэтага мала, я выйшаў на вуліцу, дзе каля дзіцячага шпіталя два мужыкі калупаліся ў зямлі, папрасіў у іх лапату, знайшоў метраў за трыста закінуты двор, выкапаў яму і пахаваў кнігу, прытаптаўшы зямлю... Так яна там, мусібыць, і ляжыць - непадалёк ад беларускай амбасады.

Мне захацелася пахаваць мінулае - гэтак я ў ім усё ўзненавідзеў!..

Нічога і нікога пахаваць я не здолеў. Усё і ўсе ўва мне. Як тая, якую не пе- рапісаць, закапаная кніга».

Але нягледзячы на цяжкія абставіны, Някляеў заўважаў: «Эміграцыя - без магчымасці вяртання дамоў - была выключана для мяне ад самага пачатку».

І трохі раней: «Тым не менш, назаўсёды з Беларусі, са свайго дому, я нікуды і ніколі не з’язджаў. Я з Нальшы, са Смаргоншчыны, з Крэва - і тут мае крэўныя... Нават ніякавата казаць банальныя словы пра родныя магілы. Да іх я некалі назаўсёды й вярнуся».