Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Сапраўды, у нас тады не было іншых кандыдатаў, якім тэрмінова быў бы патрэбны прытулак, а пераезд Васіля Быкава ў іншую краіну ўжо рыхтаваўся».

Спачатку Някляеў нават жыў у той жа кватэры, што й Быкаў. У спадчыну ад былога гаспадара яму дастаўся старэнькі кампутар, да якога быў прыкладзены прывітальны ліст Васіля Уладзіміравіча з невялічкай інструкцыяй, як «у нязнаным свеце абжывацца»:

«Валодзя, з прыездам!

Спадзяюся, у дарозе было ўсё добра, а тут будзе і лепш.

Усе патрэбы забяспечыць ПЭН — Юка Малінен, ён тут наш добры геній. Апроч таго, можна зьвярнуцца да Лапаткі (тэлефон якога 41100464). Званіць у Менск: 999375172+. Але трэба памятаць, што дужа дорага.

Універсам у раёне метро. Гэта 1 км.

Яшчэ я тут што-колечы пакінуў на верхняй паліцы — забяру ўлетку.

Калі Бог дасьць, прыеду на Кангрэс у канцы ліпеня.

Ну дык — з Богам!

Тут будзе добра.

З прывітаньнем В. Быкаў.

31 сьнеж[ня] 999 г.

(Твой тэлефон 3412312.)

P. S. Беражыце ключ. Ён — адзін.

Кампутар належыць Я. Лапатку».

Тым часам у беларускім друку з’явіліся паведамленні, што «на внеочередном заседании коллегии Комитета государственного контроля было заявлено о том, что нарушения, выявленные КГК в ходе проверки государственных изданий — еженедельника “Літаратура і мастацтва” и журнала “Крыніца” [.] — настолько серьёзны, что о них проинформирован Александр Лукашенко».

Каментуючы гэтую інфармацыю, Някляеў задаваўся іранічна-рытарычным пытаннем: «Если бы председатель СБП не отлынивал от исполнения высоких государственных поручений, а творчески работал над собой в нужном направ­лении, а именно: а) верой и правдой служил и был лично предан; б) воспевал и личным примером побуждал к воспеванию других; в) “окучивал” порученный интеграционный участок и т. д., и т. п., то разве можно было бы отыскать в природе такие финансово-хозяйственные нарушения, за которые такого председателя СБП можно было бы прекратить использовать по назначению и пригласить в тюрьму? Другие убивают, служат — и ничего.»

Па словах Някляева, калі ён яшчэ быў у Мінску, усе парушэнні былі выяўлены шматлікімі камісіямі і праверкамі, тым не менш яму «не было предъявлено ничего такого, что предусматривало бы наказание, выходящее за рамки положенных в таких случаях административных взысканий». Не знайшлося нічога падобнага і за год жыцця Някляева ў Польшчы («Наоборот, то, что за мной нет никаких уголовно наказуемых правонарушений, было подтверждено и в заявлениях официальных лиц, опубликованных в государственных СМИ, и в письме рес­публиканской прокуратуры, составленной в ответ на запрос СБП»). Аднак усё змянілася, як толькі стала вядома, што Някляеў збіраецца далей на Захад. «О том, что положение дел может перемениться, — распавядаў ён, — меня уже без задушевных интонаций предупредили 24 апреля после моего выступления на митинге у белорусского посольства в Варшаве и полученной оттуда информации о моих скорых сборах в Финляндию: “Или пусть в 2—3 дня возвращается в Минск, или пусть пеняет на себя”. Это может означать что угодно. В том числе и то, что кто-то на пути моего возвращения в Беларусь решил поставить шлагбаум. [.] Что ж, если положение дел действительно переменилось и мне придётся пенять на самого себя, то я готов нести полную ответственность за все свои действия. Но перед законом, а не перед людьми, которые сами себя вместо него поставили. Поэтому он для них даже не дышло».

Някляеў усё ж прыедзе ў Мінск, але толькі ў кастрычніку і з нагоды пераафармлення пашпарта — каб назаўсёды не застацца ў эмігрантах. Тады ж стала вядома, што крымінальная справа, якая была ўзбуджана па выніках праверкі Камітэтам дзяржкантролю, закрыта ў сувязі з непацвярджэннем дадзеных рэвізіі. Тым не менш Някляеў вярнуўся ў Хельсінкі — там ён распачаў працу над раманам і там жа хацеў гэтую працу завяршыць. І пісаў Някляеў адтуль, з фінскага замежжа: «Эміграцыя — гэта як. Ну, як рэпетыцыя смерці. Ці, мякчэй сказаць, небыцця. Кожны з нас хоць аднойчы па-дзіцячы здзіўляўся нібыта няправільнасці свету, нібыта ягонай несправядлівасці: некалі, маўляў, і сонца будзе свяціць, як свяціла, і вецер шумець, як шумеў, а цябе ва ўсім гэтым не стане. Як гэта так?.. А вось так. Спачатку пра цябе будуць помніць сто чалавек, потым пяцьдзесят, пасля пяць, а ўрэшце. Пра гэта думаеш павольна, спакойна, працягла — і гэта проза.

У замежжы ты не проста адзін, ты болей, чым адзін. Болей настолькі, наколькі цябе меней без усяго пакінутага. З гэткім адчуваннем, калі штодзень нічога не рабіць, не працаваць, не пісаць, дык звар’яцееш. Зірнеш на гадзіннік: адзіннацаць; і з усяго ў галаву чамусьці ўзбрыдзе адно: самы час павесіцца. Стрэлкі так тырчаць, як шыбеніца, ці што. Але такое ўзбрыдае толькі тады, калі не ідзе ніякі тэкст, сядзіш пусты над пустой паперчынай. Вершы пісаць штодня, з раніцы да ночы як не ўмеў я, так і не навучыўся. Чакаць, як раней, пакуль яны здарацца, не выпадае, бо халера іх ведае, калі яны здарацца, а на гадзінніку ўжо адзіннаццаць. Таму зноў жа — проза. За яе возьмешся — дык хоць да стомы спіной паўпіраешся, хвасцец намуляеш. Пасля спіна з хвастцом баляць, грэеш іх, лечыш — маеш занятак. Каб выпрастацца і зноўку ўмайстравацца за пісьмовым сталом.»

За гэты час ён у сваёй далечыні шмат адкрыццяў для самога сябе зрабіў, адно з іх: «Толькі там, за мяжой, я па-сапраўднаму зразумеў, як я люблю маю Беларусь. Мне кожную ноч сняцца лясы, рэкі, азёры. І неба! Так, неба ў нас асаблівае, роднае, роднае! Мне хочацца стаць на калені перад усёй маёй старонкай, прыціснуцца тварам да кожнай яе бярозкі, пацалаваць кожны камень на яе шматпакутнай зямлі.»

Верабейка

На рабіне золак стыне.

«Верабейка, як жывеш?

Што ты робіш на рабіне,

Як рабіны не дзяўбеш?»

Верабейку на мякіне,

Чык-чырык, не правядзеш:

«Што ты робіш на чужыне,

Як жывеш і сэрца рвеш?

Як няма на ёй нічога,

Да чаго душой прывык?..»

Верабейка, птушка Бога,

скок ды скок, чырык-чырык.

1999

«У свой час гэты верш, напісаны пасьля ад’езду паэта, уразіў літаратурную грамадскасьць — тут зьнікла поза, тут гучэла бяда. І ад таго, што гэта было сказана такімі гранічна простымі, амаль дзіцячымі, словамі, верылася ў настальгію. Ня тую, на якую часта паэтычна спасылаюцца, але спакойна з ёю жывуць на чужыне, а тую, якая змушала продкаў паміраць».

САМАЯ ВЯЛІКАЯ НЕЧАКАНКА

Варта зазначыць, што «эміграцыйны» перыяд у плане творчасці будзе для Някляева дзіўна спрыяльным: дастаткова сказаць, што менавіта ў замежжы Някляевым была напісана кніга «Так», у якую, апроч вершаў, увайшлі паэмы «Паланэз» і «Ложак для пчалы», якія Леанід Дранько-Майсюк назаве геніяльнымі. «Не ведаю, ці бывае ён — чытацкі шок, але я перажыў нешта блізкае да таго, прачытаўшы гэтыя паэмы яшчэ ў рукапісе, — выкажа ён сваё захапленне. — Такой паэтычнай сілы, авантурнай сюжэтнасці, дзівоснай слоўнай пластыкі, складанай апавядальнасці, выразнасці кожнага асобнага радка і кожнай страфы, глыбокай бачнасці псіхалагічных малюнкаў; урэшце — такога неверагоднага спалучэння беларускага духу з польскім і фінскім духам — наша паэзія яшчэ не ведала!» На думку рэцэнзента, «творы гэтыя для нашай літаратуры маюць асаблівае значэнне: калі беларуская паэзія ХХ стагоддзя пачыналася з паэмаў “Курган” і “Новая зямля”, то ў ХХІ стагоддзі яна пачалася з някляеўскіх шэдэўраў — “Паланэз” і “Ложак для пчалы”».