Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Таксама і Валянцін Акудовіч адзначыць, што Някляеў для яго «прежде всего тот, кто разрушил один из самых устойчивых литературных стереотипов, что лучшие стихи поэтами пишутся в молодости». Па меркаванні В. Акудовіча, «Ложак для пчалы» — «лучшее из всего, что он когда-либо написал, и одна из лучших во всей белорусской литературе. Если не самая лучшая».

У сваю чаргу Аляксандр Фядута, рэцэнзуючы кнігу «Так», здаецца, не без іроніі, але цалкам слушна заўважаў: «Беларуская літаратура павінна быць удзячная Уладзімеру Замяталіну. Дзякуючы яму яна набыла, здавалася б, ужо страчанага паэта. [.]

“Так” — несумненна, найлепшае з напісанага Някляевым. Менавіта таму, што там, у Варшаве і Хельсынкі, ён нарэшце адчуў сябе адзінокім, нікому не патрэбным. Ён пазбавіўся звычных суразмоўніцаў і звыклых сабутэльнікаў. [.]

Адзіны суразмоўнік, які застаўся паэту, — Бог».

Трэба дадаць, што, падсумоўваючы, А. Фядута не пацураўся сумніўна- правакацыйных эпітэтатаў, калі апеляваў да някляеўскай палітбіяграфіі: «І ты сам разумеет: усё, старую, ганебную старонку перагарнулі. Ты апраўдаўся за ўсё сваё паскуднае жыцьцё. Нашчадкі будуць бачыць цяпер у табе не жопаліза-ляўрэата, не вяльможнага функцыянэра, які аддана чытае тосты на задушэўных вечарынках у віцэ-сьпікера, а сапраўднага, моцнага, па-мужчынску дужага беларускага паэта, прах якога ня сорамна будзе з часам унесьці ў нацыянальны Пантэон».

Да абсалютна заканамернай высновы прыйшла і Людміла Рублеўская: «У паэзіі, асабліва паэмах Уладзіміра Някляева шлях часта вядзе героя да зьяднаньня з каханай жанчынай. Але гэта ня проста канкрэтная жанчына, лірычная гераіня... У жаночых вобразах можна ўгледзець мора алюзіяў — гэта і Радзіма, і Аніма, жаночы архетып асабістага міфу, які належыць асэнсаваць і прыняць. Вобразы плыткія і глыбокія, як мора. Хаця ў кожнай паэме ўгледжваецца канкрэтны сюжэт, як і належыць у міфе. [.] Праз тыя ж вобразы-архетыпы гераіняў Уладзімір Някляеў зьядноўвае беларускую культуру і сусьветную. Гэта таксама адзін з пастулатаў нашага адраджэньня — увядзеньне айчыннай культуры, якую працягваюць прыпальваць кляйном “мужыцкая”, “правінцыйная”, у сусьветны культурніцкі кантэкст на роўных».

А Рыгор Барадулін пісаў: «Мне пашчасьціла быць адным зь першых чытачоў рукапісу новага, ня ў сэнсе чарговага, а ў сэнсе наватарскага зборніка з лаканічным загалоўкам “Так”. Гэта выдых і сьцьвярджаньне, гэта й падахвочваньне свайго роздуму на парозе ўзроставай сталасьці». І пазней дадаваў: «1999 год, перадапошні год стагоддзя, свой год выгнання ў Польшчы, Уладзімір Някляеў навечна пазначыў паэмай “Паланэз”.

Бывай, Яблонская, бывай!

Прабегла восень па фальварку —

І графіка такая ў паркуй

Хоць парк у раму забірай...

Якая інтанацыя! Вобраз, жывапіс, гукапіс!.. Фантастычная паэма пра каханне. Пра лёс і шлях.

Свае гады выгнання ў Фінляндыі Уладзімір Някляеў скараціў паэмай “Ложак для пчалы”. Мяркую, ствараючы яе, ён не заўважаў часу.

Чуваць, як адрастае барада, —

Так ціха тут.

У возеры, бы ў сподку

Як вока, поўным, круглая вада

Уздрыгвае, калі штурхаю лодку

Ад берага.

Слізгаюць па вадзе

І расхінаюць возера дзве хвалі...

Дзве хвалі. два жыцці.

Адно нідзе...

Дзе яно — тое жыццё нідзе? На чужыне? Не, на радзіме.

Што ж адбылося? Як яно так сталася?..

Пытанні патрабуюць адказаў — і Паэт называе кнігу, напісаную ў выгнанні: “Так”.

У паэзіі майстра і роздум, і смутак, і шкадаванне. Усё, што ў свеце можа быць.

І яшчэ тое, як у “Ложку для пчалы”, чаго быць не можа.

Глыбінна рэч. Эпас. Хваля за хваляй — быццам акіян дыхае. І выплёхвае на бераг схаваныя ў глыбінях скарбы.

У жанры паэмы Някляеў унікальны».

Сам жа Някляеў здзівіў яшчэ раз, калі падчас гутаркі з Міхасём Скоблам прызнаўся, што з’яўленне кнігі «Так» сталася для яго самога «самай вялікай нячаканкай» за апошнія гады: «Бо ў свой час, напісаўшы кнігу “Прошча”, я вырашыў разьвітацца з паэзіяй, са справай маладой і энэргічнай. Ужо нібыта не па ўзросьце — бадацца з маладзейшымі, з тымі, у каго нашмат больш гэтай энэргетыкі. Але вось чалавек нявольны ў самім сабе. І калі я ўбачыў, што напісалася кніга “Так”, я зьдзівіўся й самому сабе, і таму, што сталася».

АДСТАЎКА

Тут жа, у замежжы, Някляеў напіша вершаваную драму «Армагедон», а таксама будзе актыўна працаваць у празаічным жанры: напіша раман «Лабух», аповесці «Мірон ды Мірон», «Няхай жыве 1 мая!», «Прага», «Вяртанне Веры», апавяданні «Бомба», «Кот Клаўдзіі Львоўны», «Хайбах», «Фанцік». Праўда, «Кот Клаўдзіі Львоўны» ледзьве не прынясе аўтару новыя непрыемнасці: размешчанае ў 2001 г. на сайце «Белорусской деловой газеты», апавяданне не засталося незаўважаным усё тым жа Замяталіным, які выправіўся з ім да Лукашэнкі — маўляў, што будзем з паэтам рабіць? Не маючы магчымасці пазбавіць Някляева літаратурнага таленту, улада вырашыла пазбавіць яго хоць бы літаратурнай легітымнасці. Разлік быў просты: калі Някляеў не будзе старшынёй СБП, дык і Захаду будзе не патрэбны, і таму вымушаны будзе вярнуцца. У літаратурным асяроддзі казалі, што менавіта для вырашэння гэтай задачы ўзнікла прапанова правесці ў маі 2001 г. нечарговы з’езд СБП — пазбавіць Някляева кіруючай пасады. Па тым, як тэрмінова рыхтаваўся з’езд, гэта было падобна на праўду. Але ж і сам старшыня саюза лічыў, што «змена лідэра была неабходная», бо, па-першае, «да канца вычарпаў свой унутраны рэсурс»; па-другое, «трэба своечасова пакідаць сцэну, пакуль табе яшчэ не сталі “свістаць”». «Дык вось мне ўжо сталі “свістаць” — праўда, пакуль што толькі начальства, — скажа Някляеў. — Але я не хачу, каб няміласць, якая звалілася на маю галаву, распаўсюдзілася на ўвесь Саюз пісьменнікаў».

Ехаць на з’езд Васіль Быкаў Някляеву не раіў, але для старшыні СБП вызначальнымі былі дзве прычыны: ён лічыў, што прысутнічаць на з’ездзе маральна абавязаны (тлумачыў: «Я избран съездом и несу перед ним ответственность. Поэтому обязан на нём быть»); па-другое, з’езд склікаўся напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў, а значыць, літаратарам трэба было адносна іх выказацца. «Писатели, как бы и кто бы их не шельмовал, были и остаются моральнообразующей силой общества, — гаварыў Някляеў. — Во всяком случае, мне хотелось бы, чтобы так было. Поэтому как раз перед президентскими выборами, определяющими будущее страны, моральный и, если угодно, гражданский долг писателей — ясно высказать свою позицию».

Ужо на перадз’ездаўскім паседжанні Рады СБП ён прапанаваў праект заявы, якая складалася з двух пунктаў: «у пункце першым з’езд заяўляў, што Аляксандр Лукашэнка, які незаконна ўтрымлівае ўладу ў Беларусі з ліпеня 1999 года, не мае права вылучацца кандыдатам у прэзідэнты Рэспублікі Беларусь. У пункце другім кандыдатам у прэзідэты Рэспублікі Беларусь называўся Зянон Пазняк». Аднак някляеўскі праект заявы не абмяркоўвалі ні Рада, ні з’езд — яго нават не паставілі на галасаванне. Відаць, Някляеў сапраўды мог не прыязджаць. Як і раіў яму Быкаў.